පට්ඨානුද්දෙස දීපනී
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස
පට්ඨානුද්දෙස දීපනීපාඨ
1. හෙතුපච්චයො
කතමො හෙතුපච්චයො. ලොභො හෙතුපච්චයො. දොසො, මොහො, අලොභො, අදොසො, අමොහො හෙතු පච්චයො.
කතමෙ ධම්මා හෙතුපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. ලොභ සහජාතා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා ච රූපකලාපාධම්මා ච දොසසහ ජාතා මොහසහජාතා අලොභසහජාතා අදොසසහ ජාතා අමොහසහජාතා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා ච රූපකලාපා ධම්මා ච හෙතුපච්චයතො උප්පන්නා හෙතුපච්චයුප්පන්නා ධම්මා.
සහජාතරූපකලාපා නාම සහෙතුකපටිසන්ධික්ඛණෙ කම්මජරූපානි ච පවත්තිකාලෙ සහෙතුකචිත්තජරූපානි ච. තත්ථ පටිසන්ධික්ඛණො නාම පටිසන්ධිචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණො. පවත්තිකාලො නාම පටිසන්ධිචිත්තස්ස ඨිතික්ඛණතො පට්ඨාය යාව චුතිකාලං වුච්චති.
කෙනට්ඨෙන හෙතු, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. මූලට්ඨෙන හෙතු, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොති. තත්ථ මූලයමකෙ වුත්තානං ලොභාදීනං මූලධම්මානං මූලභාවො මූලට්ඨො නාම. සො මූලට්ඨො මූලයමකදීපනියං අම්හෙහි රුක්ඛොපමාය දීපිතොයෙව.
අපි ච එකො පුරිසො එකිස්සං ඉත්ථියං පටිබද්ධ චිත්තො හොති. සො යාව තං චිත්තං න ජහති, තාව තං ඉත්ථිං ආරබ්භ තස්ස පුරිසස්ස ලොභසහජාතානි කායවචීමනොකම්මානි ච ලොභසමුට්ඨිතානි චිත්තජරූපානි ච චිරකාලංපි පවත්තන්ති. සබ්බානි ච තානි චිත්තචෙතසිකරූපානි තස්සං ඉත්ථියං රජ්ජනලොභමූලකානි හොන්ති. සො ලොභො තෙසං මූලට්ඨෙන හෙතු ච, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො ච. තස්මා හෙතුපච්චයො. එස නයො සෙසානි රජ්ජනීයවත්ථූනි ආරබ්භරජ්ජනවසෙන උප්පන්නෙසු ලොභෙසු, දුස්සනීයවත්ථූනි ආරබ්භ දුස්සනවසෙන උප්පන්නෙසු දොසෙසු, මුය්හනීයවත්ථූනි ආරබ්භ මුය්හනවසෙන උප්පන්නෙසු මොහෙසු ච.
තත්ථ යථා රුක්ඛස්ස මූලානි සයං අන්තොපථවියං සුට්ඨු පතිට්ඨහිත්වා පථවිරසඤ්ච ආපොරසඤ්ච ගහෙත්වා තං රුක්ඛං යාව අග්ගා අභිහරන්ති, තෙන රුක්ඛො චිරකාලං වඩ්ඪමානො තිට්ඨති. තථා ලොභො ච තස්මිං තස්මිං වත්ථුම්හි රජ්ජනවසෙන සුට්ඨු පතිට්ඨහිත්වා තස්ස තස්ස වත්ථුස්ස පියරූපරසඤ්ච සාතරූපරසඤ්ච ගහෙත්වා සම්පයුත්තධම්මෙ යාව කායවචීවීතික්කමා අභිහරති, කාය වීතික්කමං වා වචීවීතික්කමං වා පාපෙති. තථා දොසො ච දුස්සන වසෙන අප්පියරූපරසඤ්ච අසාතරූපරසඤ්ච ගහෙත්වා, මොහො ච මුය්හනවසෙන නානාරම්මණෙසු නිරත්ථකචිත්තාචාරරසං වඩ්ඪෙත්වාති වත්තබ්බං. එවං අභිහරන්තා තයො ධම්මා රජ්ජනීයාදීසු වත්ථූසු සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය චිර කාලං පවත්තෙන්ති. සම්පයුත්තධම්මා ච තථා පවත්තන්ති. සම්පයුත්ත ධම්මෙසු ච තථා පවත්තමානෙසු සහජාතරූපකලාපාපි තථා පවත්තන්තියෙව. තත්ථ සම්පයුත්තධම්මෙ අභිහරතීති ද්වෙ පියරූප සාතරූපරසෙ සම්පයුත්තධම්මානං සන්තිකං පාපෙතීති අත්ථො.
සුක්කපක්ඛෙ සො පුරිසො යදාකාමෙසු ආදීනවං පස්සති, තදා සො තං චිත්තංජහති, තං ඉත්ථිං ආරබ්භ අලොභො සඤ්ජා යති. පුබ්බෙ යස්මිං කාලෙ තං ඉත්ථිං ආරබ්භ ලොභමූලකානි අසුද්ධානි කායවචීමනොකම්මානි වත්තන්ති. ඉදානි තස්මිං කාලෙපි අලොභමූලකානි සුද්ධානි කායවචීමනොකම්මානි වත්තන්ති. පබ්බජිත සීලසංවරානි වා ඣානපරිකම්මානි වා අප්පනාඣානානි වා වත්තන්ති. සො අලොභො තෙසං මූලට්ඨෙන හෙතු ච හොති, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොච. තස්මා හෙතුපච්චයො. එස නයො සෙසෙසු ලොභ පටිපක්ඛෙසු අලොභෙසු, දොසපටිපක්ඛෙසු අදොසෙසු, මොහ පටිපක්ඛෙසු අමොහෙසු ච.
තත්ථ රුක්ඛමූලානි විය අලොභො ලොභනෙය්යවත්ථූසු ලොභං පහාය ලොභවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වා තෙන සුඛෙන සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය යාව ඣානසමාපත්තිසුඛා වා යාව මග්ගඵලසුඛා වා වඩ්ඪාපෙති. තථා අදොසො ච දොසනෙය්යවත්ථූසු දොසවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වා, අමොහො ච මොහනෙය්යවත්ථූසු මොහවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වාති වත්තබ්බං. එවං වඩ්ඪාපෙන්තා තයො ධම්මා කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය චිර කාලංපි පවත්තෙන්ති. සම්පයුත්තධම්මා ච තථා පවත්තන්ති. සම්පයුත්ත ධම්මෙසු ච තථා පවත්තමානෙසු සහජාතරූපකලාපාපි තථා පවත්තන්තියෙව.
තත්ථ ලොභවිවෙකසුඛරසන්ති විවිච්චනං විගමනං විවෙකො. ලොභස්ස විවෙකො ලොභවිවෙකො. ලොභවිවෙකෙ සුඛං ලොභවිවෙකසුඛං. ලොභවිවෙකං පටිච්ච උප්පන්නසුඛන්ති වුත්තං හොති. තදෙව රසො ලොභවිවෙකසුඛරසොති සමාසො. අයං අභිධම්මෙ පට්ඨානනයො.
හත්තන්තනයො පන අවිජ්ජාසඞ්ඛාතො මොහො ච තණ්හාසඞ්ඛාතො ලොභො චාති ද්වෙ ධම්මා සබ්බෙසංපි වට්ටදුක්ඛධම්මානං මූලානි හොන්ති. දොසො පන ලොභස්ස නිස්සන්දභූතං පාපමූලං හොති. විජ්ජාසඞ්ඛාතො අමොහො ච නික්ඛමධාතුසඞ්ඛාතො අලොභො චාති ද්වෙ ධම්මා විවට්ටධම්මානං මූලානි හොන්ති. අදොසො පන අලොභස්ස නිස්සන්දභූතං කල්යාණමූලං හොති. එවං ඡබ්බිධානි මූලානි සහජාතානංපි අසහජාතානංපි නාමරූපධම්මානං පච්චයා හොන්තීති. අයං සුත්තන්තෙසු නයො. හෙතුපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
2. ආරම්මණපච්චයො
කතමො ආරම්මණපච්චයො. සබ්බෙපි චිත්තචෙතසිකා ධම්මා සබ්බෙපි රූපධම්මා සබ්බංපි නිබ්බානං සබ්බාපි පඤ්ඤත්තියො ආරම්මණ පච්චයො. න හි සො නාම එකොපි ධම්මො අත්ථි, යො චිත්ත චෙතසිකානං ආරම්මණං න හොති. සඞ්ඛෙපතො පන ආරම්මණං ඡබ්බිධං හොති රූපාරම්මණං සද්දාරම්මණං ගන්ධාරම්මණං රසාරම්මණං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං ධම්මාරම්මණන්ති.
කතමෙ ධම්මා ආරම්මණපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. සබ්බෙපි චිත්ත චෙතසිකාධම්මා ආරම්මණපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. න හි කිඤ්චි චිත්තං නාම අත්ථි, යං චිත්තං භූතෙන වා අභූතෙන වා ආරම්මණෙන විනා පවත්තති.
තත්ථ පච්චුප්පන්නං රූපාරම්මණං දුවිධස්ස චක්ඛුවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස ආරම්මණපච්චයො. පච්චුප්පන්නං සද්දාරම්මණං දුවිධස්ස සොතවිඤ්ඤාණ චිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නං ගන්ධාරම්මණං දුවිධස්ස ඝානවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නං රසාරම්මණං දුවිධස්ස ජිත්හවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නං තිවිධං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං දුවිධස්ස කායවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නානි තානි පඤ්චාරම්මණානි තිවිධස්ස මනොධාතුචිත්තස්ස ආරම්මණපච්චයො. සබ්බානි තානි අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානි පඤ්චාරම්මණානි වා සබ්බානි තෙකාලිකානි කාලවිමුත්තානි ධම්මාරම්මණානි වා ඡ සත්තතිවිධානං මනොවිඤ්ඤාණචිත්තානං යථාරහං ආරම්මණපච්චයො.
කෙනට්ඨෙන ආරම්මණං, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. චිත්ත චෙතසිකෙහි ආලම්බිතබ්බට්ඨෙන ආරම්මණං, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොති.
ආලම්බිතබ්බට්ඨෙනාති චෙත්ථ ආලම්බණකිරියා නාම චිත්ත චෙතසිකානං ආරම්මණග්ගහණකිරියා, ආරම්මණුපාදාන කිරියා.
යථා හි ලොකෙ අයොධාතුං කාමෙති ඉච්ඡතීති අත්ථෙන අයොකන්තකො නාම ලොහධාතුවිසෙසො අත්ථි. සො අයොඛන්ධසමීපං සම්පත්තො තං අයොඛන්ධං කාමෙන්තො විය ඉච්ඡන්තො විය අයොඛන්ධාභිමුඛො චඤ්චලති. සයං වා තං අයොඛන්ධං උපගච්ඡති. අයොඛන්ධං වා අත්තාභිමුඛං ආකඩ්ඪති, අයොඛන්ධො තදභිමුඛො චඤ්චලති, තං වා උපගච්ඡති. අයං අයොකන්තකස්ස ආලම්බණකිරියා නාම. එවමෙව චිත්තචෙතසිකානං ආරම්මණෙසු ආලම්බණකිරියා දට්ඨබ්බා. න කෙවලං ආරම්මණෙසු ආලම්බණ මත්තං හොති. අථ ඛො චිත්තචෙතසිකා ධම්මා සත්තසන්තානෙ උප්පජ්ජමානා ඡසු ද්වාරෙසු ආරම්මණානං ආපාතාගමනෙ එව ඛණෙ ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති. උප්පජ්ජිත්වා ච ඛණෙ ඛණෙ නිරුජ්ඣන්ති.
යථා තං භෙරිතලෙ භෙරිසද්දා උප්පජ්ජමානා තත්ථ තත්ථ හත්ථෙන පහරණකාලෙ එව ඛණෙ ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති, උප්පජ්ජිත්වා ච ඛණෙ ඛණෙ නිරුජ්ඣන්ති. වීණාසද්දා උප්පජ්ජමානා වීණාතන්තීසු තත්ථ තත්ථ වීණාදන්තකෙන පහරණකාලෙ එව ඛණෙ ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති, උප්පජ්ජිත්වා ච ඛණෙ ඛණෙ නිරුජ්ඣන්තීති. නිද්දායන්තස්ස භවඞ්ගචිත්තප්පවත්ති කාලෙපි පුබ්බභවෙ මරණාසන්නකාලෙ ඡසු ද්වාරෙසු ආපාත මාගතානි කම්ම කම්මනිමිත්ත ගතිනිමිත්තානි එව භවඞ්ගචිත්තානං ආරම්මණපච්චයොති. ආරම්මණපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
3. අධිපතිපච්චයො
දුවිධො අධිපතිපච්චයො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො සහ ජාතාධිපතිපච්චයො ච. තත්ථ කතමො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. ආරම්මණපච්චයෙ වුත්තෙසු ආරම්මණෙසු යානි ආරම්මණානි අතිඉට්ඨානි හොන්ති අතිකන්තානි අතිමනාපානි ගරුකතානි. තානි ආරම්මණානි ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. තත්ථ අතිඉට්ඨානීති සභාවතො ඉට්ඨානි වා හොන්තු අනිට්ඨානි වා, තෙන තෙන පුග්ගලෙන අතිඉච්ඡිතානි ආරම්මණානි ඉධ අතිඉට්ඨානි නාම.
තානි පන ධම්මතො ද්වෙ දොසමූලචිත්තුප්පාදෙ ච ද්වෙ මොමූහ චිත්තුප්පාදෙ ච දුක්ඛසහගතකායවිඤ්ඤාණචිත්තුප්පාදෙ ච ඨපෙත්වා අවසෙසානි සබ්බානි කාමාවචරචිත්තචෙතසිකානි ච රූපාරූප ලොකුත්තරචිත්තචෙතසිකානි ච සබ්බානි අතිඉට්ඨරූපානි ච හොන්ති.
තෙසුපි කාමාරම්මණානි ගරුං කරොන්තස්සෙව ආරම්මණා ධිපතිපච්චයො. ගරුං අකරොන්තස්ස ආරම්මණාධිපතිපච්චයො න හොති. ඣානලාභිනො පන අත්තනා පටිලද්ධානි මහග්ගතඣානානි අරියසාවකා ච අත්තනා පටිලද්ධෙ ලොකුත්තරධම්මෙ ගරුං අකරොන්තා නාම නත්ථි.
කතමෙ ධම්මා තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. අට්ඨ ලොභ මූලචිත්තානි අට්ඨ කාමාවචරකුසලචිත්තානි චත්තාරි කාමාවචර ඤාණසම්පයුත්තකිරියචිත්තානි අට්ඨ ලොකුත්තරචිත්තානි තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා.
තත්ථ ලොකියානි ඡළාරම්මණානි ලොභමූලචිත්තානං පච්චයො. සත්තරස ලොකියකුසලානි චතුන්නං ඤාණවිප්පයුත්ත කුසලානං. තානි කුසලානිචෙව හෙට්ඨිමමග්ගඵලානි ච නිබ්බානඤ්ච චතුන්නං ඤාණසම්පයුත්තකුසලානං. අරහත්තමග්ගඵලානි ච නිබ්බානඤ්ච චතුන්නං ඤාණසම්පයුත්තකිරියානං. නිබ්බානං අට්ඨන්නං ලොකුත්තර චිත්තානන්ති.
කෙනට්ඨෙන ආරම්මණං, කෙනට්ඨෙන අධිපති. ආලම්බි තබ්බට්ඨෙන ආරම්මණං, ආධිපච්චට්ඨෙන අධිපති. කො ආධිපච්චට්ඨො. අත්තානං ගරුං කත්වා පවත්තෙසු චිත්තචෙතසිකෙසු ඉස්සරභාවො ආධිපච්චට්ඨො. ලොකෙ සාමිකා විය ආරම්මණාධිපතිපච්චය ධම්මා දට්ඨබ්බා, දාසා විය පච්චයුප්පන්නධම්මා දට්ඨබ්බා.
සුතසොමජාතකෙ රාජා පොරිසාදො මනුස්සමංසං ගරුං කරොන්තො මනුස්සමංසහෙතු රජ්ජං පහාය අරඤ්ඤෙ විචරති. තත්ථ මනුස්සමංසෙ ගන්ධරස ධම්මා ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. රඤ්ඤො පොරිසාදස්ස ලොභමූලචිත්තං පච්චයුප්පන්නධම්මො. රාජා සුත සොමො සච්චධම්මං ගරුං කත්වා සච්චධම්මහෙතු රජ්ජසම්පත්තිඤ්ච ඤාති සඞ්ඝඤ්ච අත්තනො ජීවිතඤ්ච ඡට්ටෙත්වා පුන රඤ්ඤො පොරිසාදස්ස හත්ථං උපගතො. තත්ථ සච්චධම්මො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. රඤ්ඤො සුතසොමස්ස කුසලචිත්තං පච්චයුප්පන්නධම්මො. එසනයො සබ්බෙසු ගරුකතෙසු ආරම්මණෙසු.
කතමො සහජාතාධිපතිපච්චයො. අධිපතිභාවං පත්තා චත්තාරො ධම්මා අධිපතිපච්චයො, ඡන්දො චිත්තං වීරියං වීමංසා.
කතමෙ ධම්මා තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. අධිපති සම්පයුත්තා චිත්තචෙතසිකා ච අධිපතිසමුට්ඨිතා චිත්තජරූපධම්මා ච තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා.
කෙනට්ඨෙන සහජාතො, කෙනට්ඨෙන අධිපති.
සහුප්පාදනට්ඨෙන සහජාතො, සහජාතානං ධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන අධිපති. තත්ථ සහුප්පාදනට්ඨෙනාති යො ධම්මො සයං උප්පජ්ජමානො අත්තනා සහජාතධම්මෙ ච අත්තනා සහෙව උප්පාදෙති, තස්ස අත්තනා සහජාතධම්මානං සහුප්පාදනට්ඨෙන.
අභිභවනට්ඨෙනාති අජ්ඣොත්ථරණට්ඨෙන. යථා රාජා චක්කවත්ති අත්තනො පුඤ්ඤිද්ධියා සකලදීපවාසිනො අභිභවන්තො අජ්ඣොත්ථරන්තො අත්තනො වසෙ වත්තාපෙති, සකලදීපවාසිනො ච තස්ස වසෙ වත්තන්ති. තථා අධිපතිට්ඨානපත්තා ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා අත්තනො අත්තනො විසයෙ සහජාතධම්මෙ අභිභවන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තා අත්තනො වසෙ වත්තාපෙන්ති, සහජාතධම්මා ච තෙසං වසෙ වත්තන්ති. යථා වා සිලාථම්භෙ පථවිධාතු උදකක්ඛන්ධෙ ආපොධාතු අග්ගික්ඛන්ධෙ තෙජොධාතු වාතක්ඛන්ධෙ වායොධාතු අත්තනා සහජාතා තිස්සො ධාතුයො අභිභවන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තා අත්තනො ගතිං ගමාපෙන්ති, සහජාතධාතුයො ච තාසං ගතිං ගච්ඡන්ති, එවමෙව අධිපතිට්ඨානපත්තා ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා අත්තනො බලෙන සහජාතධම්මෙ අත්තනො ගතිං ගමාපෙන්ති, සහජාතධම්මා ච තෙසං ගතිං ගච්ඡන්ති, එවං සහජාතධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන.
එත්ථ වදෙය්යුං, යදි සහජාතධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන අධිපතිනාම සියා. එවං සති තිට්ඨතු ඡන්දො, ලොභො එව අධිපතිනාම සියා, සො හි ඡන්දතොපි බලවතරො හුත්වා සහ ජාතධම්මෙ අභිභවන්තො පවත්තතීති. වුච්චතෙ, බාලපුථුජ්ජනෙසු එව ලොභො ඡන්දතො බලවතරො හොති, පණ්ඩිතෙසු පන ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හුත්වා සහජාතධම්මෙ අභි භවන්තො පවත්තති. සචෙ හි ලොභො එව ඡන්දතො බලවතරො සියා, කථං ඉමෙ සත්තා ලොභස්ස හත්ථගතා භවසම්පත්ති භොගසම්මත්තියො ඡට්ටෙත්වා නෙක්ඛම්මධම්මෙ පූරෙත්වා වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරෙය්යුං. යස්මා පන ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හොති, තස්මා ඉමෙ සත්තා ලොභස්ස හත්ථගතා භවසම්පත්ති භොගසම්පත්තියො ඡට්ටෙත්වා නෙක්ඛම්මධම්මෙ පූරෙත්වා වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරන්ති. තස්මා ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හොති, ඡන්දො එව අධිපති, න ලොභොති. එස නයො දොසාදීසුපීති.
තත්ථ ලොකෙ මහන්තෙසු සුදුක්කරෙසු පුරිසකම්මෙසු පච්චුපට්ඨිතෙසු ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා කම්මසිද්ධියා සංවත්තන්ති. කථං.
හීනච්ඡන්දා බහුජ්ජනා මහන්තානි සුදුක්කරානි පුරිසකම්මානි දිස්වා නිවත්තච්ඡන්දා හොන්ති. කාතුං න ඉච්ඡන්ති, අම්හාකං අවිසයොති නිරපෙක්ඛා ඨපෙන්ති. ඡන්දාධිකො පන තාදිසානි පුරිසකම්මානි දිස්වා උග්ගතච්ඡන්දො හොති, අතිවිය කාතුං ඉච්ඡති, මම විසයො එසොති අධිට්ඨානං ගච්ඡති. සො ඡන්දෙන අභිකඩ්ඪිතො යාව තං කම්මං න සිජ්ඣති, තාව අන්තරා තං කම්මං ඡට්ටෙතුං න සක්කොති. එවඤ්ච සති අතිමහන්තංපි තං කම්මං එකස්මිං කාලෙ සිද්ධං භවිස්සති.
හීනවීරියා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්ත වීරියා හොන්ති, ඉදං මෙ කම්මං කරොන්තස්ස බහුං කායදුක්ඛං වා චෙතොදුක්ඛං වා භවිස්සතීති නිවත්තන්ති. වීරියාධිකො පන තාදිසානි පුරිසකම්මානි දිස්වා උග්ගතවීරියො හොති, ඉදානෙව උට්ඨහිත්වා කාතුං ඉච්ඡති. සො චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තො බහුං කායදුක්ඛං වා චෙතොදුක්ඛං වා අනුභවන්තොපි තස්මිං වීරිය කම්මෙ නනිබ්බින්දති, මහන්තෙන කම්මවීරියෙන විනා භවිතුං න සක්කොති, තාදිසෙන වීරියෙන රත්තිදිවං ඛෙපෙන්තො චිත්තසුඛං වින්දති. එවඤ්ච සති අතිමහන්තංපි තං කම්මං එකස්මිං කාලෙ සිද්ධං භවිස්සති.
හීනචිත්තා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්තචිත්තා හොන්ති. පුන ආරම්මණංපි න කරොන්ති. චිත්තාධිකො පන තාදිසානි කම්මානි දිස්වා උග්ගතචිත්තො හොති, චිත්තං විනොදෙතුංපි න සක්කොති, නිච්චකාලං තත්ථ නිබන්ධචිත්තො හොති. සො චිත්තවසිකො හුත්වා චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තො බහුං කායදුක්ඛංවාපීතිආදිනා ඡන්දාධිපතිනයෙන වත්තබ්බං.
මන්දපඤ්ඤා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්තපඤ්ඤා හොන්ති, කම්මානං ආදිම්පි න පස්සන්ති, අන්තපි න පස්සන්ති, අන්ධකාරෙ පවිසන්තා විය හොන්ති, තානි කම්මානි කාතුං චිත්තංපි න නමති. පඤ්ඤාධිකො පන තාදිසානි කම්මානි දිස්වා උග්ගතපඤ්ඤො හොති, කම්මානං ආදිංපි පස්සති, අන්තංපි පස්සති, ඵලංපි පස්සති, ආනිසංසංපි පස්සති. සුඛෙන කම්මසිද්ධියා නානාඋපායංපි පස්සති. සො චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තොතිආදිනා වීරියාධිපතිනයෙන වත්තබ්බං. ඉධ පන මහතියා කම්මවීමංසායාති ච තාදිසියා කම්ම වීමංසායාති ච වත්තබ්බං.
එවං ලොකෙ මහන්තෙසු සුදුක්කරෙසු පුරිසකම්මෙසු පච්චුපට්ඨිතෙසු ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා කම්මසිද්ධියා සංවත්තන්ති. ඉමෙසඤ්ච චතුන්නං අධිපතීනං විජ්ජමානත්තා ලොකෙ පුරිසවිසෙසා නාම දිස්සන්ති, සබ්බඤ්ඤුබුද්ධා නාම දිස්සන්ති, සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තා නාම දිස්සන්ති, පච්චෙකබුද්ධා නාම දිස්සන්ති, පච්චෙකබොධිසත්තානාම දිස්සන්ති, අග්ගසාවකානාම මහාසාවකා නාම සාවකබොධිසත්තා නාම දිස්සන්ති. ලොකෙපි එවරූපානං පුරිසවිසෙසානං වසෙන සත්ත ලොකස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය පඤ්ඤාසිප්පවිසෙසා ච පරිභොගවත්ථුවිසෙසා ච දිස්සන්තීති. අධිපතිපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
4. අනන්තරපච්චයො
කතමො අනන්තරපච්චයො. අනන්තරෙ ඛණෙ නිරුද්ධො චිත්ත චෙතසිකධම්මසමූහො අනන්තරපච්චයො.
කතමො ධම්මො අනන්තරපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නො. පච්ඡිමෙ අනන්තරෙ එව ඛණෙ උප්පන්නො චිත්තචෙතසිකධම්මසමූහො තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නො.
එකස්මිං භවෙ පටිසන්ධිචිත්තං පඨමභවඞ්ගචිත්තස්ස අනන්තර පච්චයො, පඨම භවඞ්ගචිත්තං දුතියභවඞ්ගචිත්තස්ස අනන්තරපච්චයොතිආදිනා වත්තබ්බො.
යදා පන ධම්මයමකෙ සුද්ධාවාසානං දුතියෙ අකුසලෙ චිත්තෙ වත්තමානෙති වුත්තනයෙන තස්ස සත්තස්ස අත්තනො අභිනවං අත්තභාවං ආරබ්භ එතං මම එසොහමස්මි එසො මෙ අත්තාති පවත්තං භවනිකන්තික තණ්හාසහගතචිත්තං උප්පජ්ජති. තදා පඨමං ද්වික්ඛත්තුං භවඞ්ගං චලති. තතො මනොද්වාරාවජ්ජනචිත්තං උප්පජ්ජති. තතො සත්ත භවනිකන්තිකජවනානි උප්පජ්ජන්ති. තතො පරං භවඞ්ගවාරො.
අපි ච සො සත්තො තදා පච්චුප්පන්නභවෙ කිඤ්චි න ජානාති, පුබ්බභවෙ අත්තනා අනුභූතං ආරම්මණං අනුස්සරමානො අච්ඡති. වත්ථුස්ස පන අතිදුබ්බලත්තා තඤ්ච ආරම්මණං අපරිබ්යත්තමෙව හොති. තං ආරබ්භ උද්ධච්චසහගතචිත්තමෙව බහුලං පවත්තති.
යදා ගබ්භො ථොකං වඩ්ඪමානො හොති අතිරෙකද්වෙමාසං ගතො, තදා චක්ඛාදීනි ඉන්ද්රියානි පරිපුණ්ණානි හොන්ති. එවං සන්තෙපි මාතුගබ්භෙ ආලොකාදීනං පච්චයානං අභාවතො චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදීනි චත්තාරි විඤ්ඤාණානි නුප්පජ්ජන්ති, කායවිඤ්ඤාණමනොවිඤ්ඤාණානි එව උප්පජ්ජන්ති. සො සත්තො මාතුයා ඉරියාපථපරිවත්තනාදීසු බහූනි දුක්ඛදොමනස්සානි පච්චනුභොති. විජායනකාලෙ පන භුසං දුක්ඛං නිගච්ඡතියෙව. විජායිත්වාපි යාව වත්ථුරූපානි මුදූනි හොන්ති, පරිපාකං න ගච්ඡන්ති, තාව සො අතිමන්දරූපො උත්තානසෙය්යකො හුත්වා අච්ඡති. න කිඤ්චි පච්චුප්පන්නං ආරම්මණං සල්ලක්ඛෙති. යෙභුය්යෙන පුරිම භවානුසාරී එව තස්ස විඤ්ඤාණං හොති. සචෙ සො නිරය භවතො ආගතො හොති, සො විරූපමුඛබහුලො හොති. පුරිමානි නිරයාරම්මණානි ආරබ්භ ඛණෙ ඛණෙ විරූපමුඛමස්ස පඤ්ඤායති. අථ දෙවලොකතො ආගතො හොති, දිබ්බානි ආරම්මණානි ආරබ්භ විප්පසන්නමුඛබහුලො හොති, ඛණෙ ඛණෙ මිහිතමුඛමස්ස පඤ්ඤායති.
යදා පන වත්ථුරූපානි තික්ඛානි හොන්ති, පරිපාකං ගච්ඡන්ති. විඤ්ඤාණානි චස්ස සුවිසදානි පවත්තන්ති. තදා අමන්දරූපො හුත්වා කීළන්තො ලීළන්තො මොදන්තො පමොදන්තො අච්ඡති. පච්චුප්පන්නෙ ආරම්මණානි සල්ලක්ඛෙති. මාතුභාසං සල්ලක්ඛෙති. ඉධ ලොකානුසාරී විඤ්ඤාණමස්ස බහුලං පවත්තති. පුරිමජාතිං පමුස්සති.
කිං පන සබ්බොපි සත්තො ඉමස්මිං ඨානෙ එව පුරිමං ජාතිං පමුස්සතීති චෙ. න සබ්බොපි සත්තො ඉමස්මිං ඨානෙ එව පමුස්සති. කොචි අතිරෙකතරං ගම්භවාසදුක්ඛෙන පරිපීළිතො ගබ්භෙ එව පමුස්සති. කොචි විජායනකාලෙ, කොචි ඉමස්මිං ඨානෙ පමුස්සති. කොචි ඉතොපරම්පි දහරකාලෙ න පමුස්සති. වුඩ්ඪකාලෙ එව පමුස්සති. කොචි යාවජීවංපි න පමුස්සති. ද්වෙ තයො භවෙ අනුස්සරන්තොපි අත්ථියෙව. ඉමෙ ජාතිස්සරසත්තා නාම හොන්ති.
තත්ථ විජායනකාලතො පට්ඨාය ඡද්වාරිකවීථිචිත්තානි පවත්තන්ති. පච්චුප්පන්නාරම්මණං සල්ලක්ඛණතො පට්ඨාය ඡද්වාරිකවීථි චිත්තානි පරිපුණ්ණානි පවත්තන්ති. සබ්බත්ථපි පුරිමං පුරිමං අනන්තරෙ නිරුද්ධං චිත්තං පච්ඡිමස්ස පච්ඡිමස්ස අනන්තරෙ උප්පන්නස්ස චිත්තස්ස අනන්තර පච්චයො හොති. අයඤ්ච අනන්තරපච්චයො නාම අනමතග්ගෙ සංසාරෙ එකස්ස සත්තස්ස එකප්පබන්ධො එව හොති. යදා සත්තො අරහත්ත මග්ගං ලභිත්වා ඛන්ධපරිනිබ්බානං පාපුණාති, තදා එව සො පබන්ධො ඡිජ්ජති.
කෙනට්ඨෙන අනන්තරො, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. අත්තනො අනන්තරෙ අත්තසදිසස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙන අනන්තරො, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො. තත්ථ අත්තසදිසස්සාති සාරම්මණ භාවෙන අත්තනා සදිසස්ස. සාරම්මණභාවෙනාති ච යො ධම්මො ආරම්මණෙන විනා න පවත්තති, සො සාරම්මණො නාම, එවං සාරම්මණභාවෙන. ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙනාති පුරිමස්මිං චිත්තෙ නිරුද්ධෙපි තස්ස චින්තනකිරියාවෙගො න වූපසම්මති, පච්ඡිමං චිත්තං උප්පාදෙත්වා එව වූපසම්මති, එවං පච්ඡිමස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙන.
තත්ථ පුරිමා පුරිමා මාතුපරම්පරා විය අනන්තරපච්චයපරම්පරා දට්ඨබ්බා. පච්ඡිමා පච්ඡිමා ධීතුපරම්පරා විය තස්ස පච්චයුප්පන්නපරම්පරා දට්ඨබ්බා. එවං සන්තෙ අරහන්තානං සබ්බපච්ඡිමං පරිනිබ්බානචිත්තම්පි පුන පටිසන්ධිචිත්තසඞ්ඛාතං ධම්මන්තරං උප්පාදෙය්යාති. න උප්පාදෙය්ය. කස්මා, තදා කම්මකිලෙසවෙගානං සබ්බසො පටිප්පස්සද්ධිභාවෙන අච්චන්තසන්තතරත්තා තස්ස චිත්තස්සාති. අනන්තරපච්චය දීපනා නිට්ඨිතා.
5. සමනන්තරපච්චයො
පච්චයධම්මවිභාගො ච පච්චයුප්පන්නධම්මවිභාගො ච අනන්තපච්චය සදිසො.
කෙනට්ඨෙන සමනන්තරොති. සුට්ඨු අනන්තරට්ඨෙන සමනන්තරො. යථා සිලාථම්භාදීසු රූපකලාපා එකාබද්ධා සමානාපි රූප ධම්මභාවෙන සණ්ඨාන ජාතිකත්තා මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදරූපසහිතා එව හොන්ති. ද්වින්නං රූපකලාපානං මජ්ඣෙ අන්තරං නාම විවරං නාම අත්ථියෙව. න තථා පුරිමපච්ඡිමානං ද්වින්නං චිත්තචෙතසික කලාපානං මජ්ඣෙ. තෙ පන අරූපධම්මභාවෙන අසණ්ඨාන ජාතිකත්තා මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදධම්මස්ස නාම කස්සචි ආකාසවිවරස්ස අභාවතො සබ්බසො අන්තර රහිතා එව හොන්ති. ලොකස්සපි ද්වින්නං කලාපානං අන්තරං නාම න දිස්සති. තතො ඉමෙ සත්තා චිත්තං නාම නිච්චං ධුවං ථාවරං අවිපරිණාමධම්මන්ති එවං චිත්තෙ නිච්චසඤ්ඤිනො හොන්ති. එවං සුට්ඨු අනන්තරට්ඨෙන සමනන්තරො. අනන්තරට්ඨෙනාති ච අත්තනො අනන්තරෙ අත්තසදිසස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙනාති පුබ්බෙ වුත්තමෙව.
එවං සන්තෙ නිරොධසමාපත්තිකාලෙ පුරිමචිත්තං නාම නෙව සඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනචිත්තං, පච්ඡිමචිත්තං නාම අරියඵලචිත්තං, ද්වින්නං චිත්තානං අන්තරෙ එකරත්තිදිවම්පි ද්වෙරත්තිදිවානිපි.ල. සත්තරත්තිදිවානිපි අචිත්තකො හොති. අසඤ්ඤසත්තභූමියංපි පුරිමෙ කාමභවෙ චුතිචිත්තං පුරිමචිත්තං නාම. පච්ඡිමෙ කාමභවෙ පටිසන්ධිචිත්තං පච්ඡිමචිත්තං නාම, ද්වින්නං චිත්තානං අන්තරෙ අසඤ්ඤසත්තභවෙ පඤ්චකප්පසතානි පුග්ගලො අචිත්තකො තිට්ඨති. තත්ථ ද්වෙ පුරිමචිත්තානි අත්තනො අනන්තරෙ අත්තසදිසස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනපච්චයසත්තිරහිතානි හොන්තීති. න හොන්ති. මහන්තෙහි පන භාවනාපණිධිබලෙහි පටිබාහිතත්තා පුරිමචිත්තානි ච නිරුජ්ඣමානානි අනන්තරෙ ධම්මන්තරස්ස උප්පාදන සත්තිසහිතානි එව නිරුජ්ඣන්ති. පච්ඡිමචිත්තානි ච උප්පජ්ජමානානි තස්මිං ඛණෙ එකාබද්ධභාවෙන අනුප්පජ්ජිත්වා චිරකාලෙ එව උප්පජ්ජන්ති. න ච එත්තකමත්තෙන පුරිමචිත්තානං අනන්තරෙ ධම්මන්තරස්ස උප්පාදන සත්තිනාම නත්ථීති ච, තෙ අනන්තරපච්චයධම්මා නාම න හොන්තීති ච සක්කා වත්තුං. යථා තං රඤ්ඤො යොධා නාම අත්ථි, කදාචි රාජා කාලං ඤත්වා තුම්හෙ ඉදානි මායුජ්ඣථ, යුද්ධකාලො න හොති, අසුකස්මිං කාලෙ එව යුජ්ඣථාති වදෙය්ය. තෙ ච තදා අයුජ්ඣමානා විචරෙය්යුං. එවං සන්තෙපි තෙසං යුජ්ඣනසත්ති නාම නත්ථීති ච, තෙ යොධා නාම න හොන්තීති ච න සක්කා වත්තුන්ති.
එත්ථ වදෙය්යුං, ඉමස්මිං පච්චයෙ තෙ පන අරූපධම්මභාවෙන අසණ්ඨාන ජාතිකත්තා මජ්ඣෙපරිච්ඡෙදධම්මස්ස නාම කස්සචි අභාවතො සබ්බසො අන්තරරහිතා එව හොන්තීති වුත්තං. එවං සන්තෙ පුබ්බෙ ආරම්මණ පච්චයෙ භෙරිසද්දවීණාසද්දොපමාහි යො චිත්තානං ඛණෙ ඛණෙ උප්පාදො ච නිරොධො ච වුත්තො, සො අම්හෙහි කථං පච්චෙතබ්බොති. අඤ්ඤමඤ්ඤවිරුද්ධානං නානාචිත්තානං ඛණමත්තෙපි පුබ්බාපර පරිවත්තනස්ස ලොකෙ පඤ්ඤායනතො. අයමත්ථො පුබ්බෙ චිත්ත යමකදීපනියං විත්ථාරතො වුත්තොයෙවාති. සමනන්තරපච්චය දීපනා නිට්ඨිතා.
6. සහජාතපච්චයො
පච්චයධම්මවිභාගො ච පච්චයුප්පන්නධම්මවිභාගොච වුච්චති. එකතො උප්පන්නා සබ්බෙපි චිත්තචෙතසිකා ධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤං සහජාත පච්චයා ච හොන්ති සහජාතපච්චයුප්පන්නා ච. පටිසන්ධිනාමක්ඛන්ධා ච පටිසන්ධිසහජාතං හදයවත්ථු ච අඤ්ඤමඤ්ඤං සහජාතපච්චයා ච හොන්ති සහජාතපච්චයුප්පන්නා ච. සබ්බානි මහාභූතානිපි අඤ්ඤමඤ්ඤං සහජාතපච්චයා ච හොන්ති පච්චයුප්පන්නධම්මා ච. පටිසන්ධිචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ සබ්බානි කම්මජරූපානි ච පවත්තිකාලෙ තස්ස තස්ස චිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ තෙන තෙන චිත්තෙන ජාතානි සබ්බානි චිත්තජරූපානි ච සහජාතචිත්තස්ස පච්චයුප්පන්නානි නාම. සබ්බානි උපාදාරූපානි සහජාතමහාභූතානං පච්චයුප්පන්නානි නාම.
කෙනට්ඨෙන සහජාතො, කෙනට්ඨෙන පච්චයො. සහ ජානනට්ඨෙන සහජාතො, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො. තත්ථ සහජානනට්ඨෙනාති යො ධම්මො ජායමානො අත්තනො පච්චයුප්පන්නෙහි ධම්මෙහි සහෙව සයඤ්ච ජායති උප්පජ්ජති, අත්තනො පච්චයුප්පන්නෙ ච ධම්මෙ අත්තනා සහෙව ජනෙති උප්පාදෙති, තස්ස සො අත්ථො සහජානනට්ඨො නාම.
යථා සූරියො නාම උදයන්තො සූරියාතපෙ ච සූරියා ලොකෙ ච අත්තනා සහෙව ජනයන්තො උදෙති. යථා ච පදීපො නාම ජලන්තො පදීපාතපෙ ච පදීපාලොකෙ ච අත්තනා සහෙව ජනයන්තො ජලති. එවමෙවං අයං පච්චයධම්මො උප්පජ්ජමානො අත්තනො පච්චයුප්පන්නධම්මෙ අත්තනා සහෙව උප්පාදෙති. තත්ථ සූරියො විය එකමෙකො නාම ධම්මො, සූරියාතපා විය තංසම්පයුත්තධම්මා, සූරියාලොකා විය සහජාතරූපධම්මා. තථා සූරියො විය එකමෙකො මහාභූතරූපධම්මො, සූරියාතපා විය සහජාතමහාභූතධම්මා, සූරියාලොකා විය සහජාතඋපාදාරූපධම්මා, එස නයො පදීපුපමායපීති. සහජාතපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
7. අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයො
සහජාතපච්චයෙ විභත්තෙසු ධම්මෙසු යො යො පච්චය ධම්මොති වුත්තො, සො සො එව ඉධ පච්චයධම්මො චෙව පච්චයුප්පන්න ධම්මො ච හොති. සබ්බෙපි චිත්තචෙතසිකා ධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයධම්මා ච හොන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයුප්පන්නධම්මා. සහජාතා චත්තාරො මහාභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයධම්මා ච හොන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයුප්පන්නධම්මා ච. පටිසන්ධිනාමක්ඛන්ධා ච පටිසන්ධි සහජාතං හදයවත්ථුරූපඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයධම්මා ච හොන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයුප්පන්නධම්මා ච. අත්ථො සුවිඤ්ඤෙය්යොයෙව.
යථා අඤ්ඤමඤ්ඤං නිස්සාය උස්සාපිතා තයො දණ්ඩා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නිස්සයා ච හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤං නිස්සිතා ච. තෙසු එකමෙකස්මිං උස්සිතෙ සබ්බෙ උස්සිතා හොන්ති, එකමෙකස්මිං පතන්තෙ සබ්බෙ පතන්ති. එවං අඤ්ඤමඤ්ඤධම්මා ච දට්ඨබ්බා.
එත්ථ වදෙය්යුං, සබ්බෙ චෙතසිකා ධම්මා චිත්තපච්චයං අලභ මානා උප්පජ්ජිතුං න සක්කොන්තීති යුත්තං. කස්මා. ඵුසනාදීනං චෙතසික කිච්චානං විජානනකිච්චපුබ්බඞ්ගමත්තා, මනොපුබ්බඞ්ගමාති හි වුත්තං. චිත්තං පන චෙතසිකපච්චයං අලභමානං උප්පජ්ජිතුං න සක්කොතීති න යුජ්ජෙය්යාති. වුච්චතෙ, චෙතසිකධම්මා නාම චිත්තස්ස සහායඞ්ගානි හොන්ති. තස්මා තෙහි විනා චිත්තම්පි උප්පජ්ජිතුං න සක්කොතියෙව. එසෙව නයො චතූසු මහාභූතෙසුපීති. උපාදාරූපානි පන මහාභූතානං නිස්සන්දමත්තත්තා සහායඞ්ගානි න හොන්තීති. නනු ආහාරරූපඤ්ච ජීවිතරූපඤ්ච පච්චයවිසෙසත්තා සහායඞ්ගං හොතීති. වුච්චතෙ, ඨිතියා එව සහායඞ්ගං හොති. න උප්පාදෙ. ඉධ පන උප්පාදෙ සහායඞ්ගං අධිප්පෙතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
8. නිස්සයපච්චයො
තිවිධො නිස්සයපච්චයො, සහජාතනිස්සයො වත්ථු පුරෙජාතනිස්සයො වත්ථාරම්මණපුරෙජාතනිස්සයො.
තත්ථ කතමො සහජාතනිස්සයො. සබ්බො සහජාත පච්චයො සහජාතනිස්සයො. තස්මා තත්ථ පච්චයවිභාගො ච පච්චයුප්පන්නවිභාගො ච සහජාතපච්චයෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.
කතමො පන වත්ථුපුරෙජාතනිස්සයො. ඡ වත්ථූනි චක්ඛු වත්ථු සොතවත්ථු ඝානවත්ථු ජිත්හවත්ථු කායවත්ථු හදයවත්ථු. ඉමානි ඡවත්ථූනි පවත්තිකාලෙ සත්තානං විඤ්ඤාණධාතූනං වත්ථුපුරෙ ජාතනිස්සයො.
වත්ථුරූපමෙව පුරෙජාතං හුත්වා නිස්සයො වත්ථුපුරෙජාත නිස්සයො. තත්ථ චිත්තචෙතසිකානං නිස්සයට්ඨානට්ඨෙන වත්ථු නාම. පුරෙජාතන්ති අත්තනො අත්තනො පච්චයුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස උප්පත්තික්ඛණතො පුරිමෙ ඛණෙ ජාතං.
තත්ථ පටිසන්ධිචිත්තං තදා පුරෙජාතස්ස වත්ථුරූපස්ස අභාවතො අත්තනා සහුප්පන්නමෙව හදයවත්ථුරූපං නිස්සාය උප්පජ්ජති. පඨම භවඞ්ගචිත්තං පන පටිසන්ධිචිත්තෙන සහුප්පන්නහදය වත්ථුරූපං නිස්සාය උප්පජ්ජති. දුතියභවඞ්ගචිත්තං පඨමභවඞ්ගචිත්තෙන සහුප්පන්නං නිස්සාය උප්පජ්ජති. එවං තතියභවඞ්ගචිත්තං දුතිය භවඞ්ගචිත්තෙන සහුප්පන්නන්තිආදිනා යාවමරණාසන්නකාලා ද්වින්නං මනොධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතූනං වත්ථුපුරෙජාතනිස්සයො වෙදිතබ්බො.
යථා වීණාසද්දා නාම වීණාතන්තීසු වීණාදණ්ඩකෙහි පහරණවෙගෙන එව ජායන්ති, නො අඤ්ඤථා. තථා පඤ්චවිඤ්ඤාණානි නාම පඤ්චවත්ථුසඞ්ඛාතෙසු පඤ්චද්වාරෙසු පඤ්චන්නං ආරම්මණානං ආපාතා ගමනවෙගෙන එව ජායන්ති, නො අඤ්ඤථා.
ආපාතාගමනඤ්ච තෙසං ද්වාරාරම්මණානං ඨිතිපත්තකාලෙ එව හොති. ආපාතාගමනපච්චයා ච ද්වික්ඛත්තුං භවඞ්ගං චලති. භවඞ්ගචලන පච්චයා ච ආවජ්ජනං උප්පජ්ජති. ආවජ්ජනපච්චයා ච තානි පඤ්චවිඤ්ඤාණානි උප්පජ්ජන්ති. තස්මා චක්ඛාදීනි පඤ්චවත්ථූනි පුරෙ අතීතභවඞ්ගචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ උප්පන්නානි එව පඤ්චවිඤ්ඤාණධාතූනං වත්ථුපුරෙජාතපච්චයා හොන්ති.
මරණාසන්නකාලෙ පන සබ්බානි ඡ වත්ථූනි චුතිචිත්තතො පුරෙ සත්තරසමස්ස භවඞ්ගචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ එව උප්පජ්ජන්ති, තතො පරං න උප්පජ්ජන්ති. තස්මා මරණාසන්නකාලෙ භවඞ්ගචිත්තානි ච සබ්බානි ඡද්වාරිකවීථිචිත්තානි ච චුතිචිත්තඤ්ච පුරෙතරං උප්පන්නානි තානියෙව අත්තනො අත්තනො වත්ථූනි නිස්සාය උප්පජ්ජන්ති. අයං වත්ථුපුරෙජාත නිස්සයො.
කතමො පන වත්ථාරම්මණපුරෙජාතනිස්සයො. යදා අත්තනො අජ්ඣත්තං වත්ථුරූපං ආරබ්භ යං රූපං නිස්සාය මම මනොවිඤ්ඤාණං වත්තති, එතං මම එසො හමස්මි එසො මෙ අත්තාති එවං තණ්හාමාන දිට්ඨීහි ගහණවසෙන වා එතං අනිච්චං එතං දුක්ඛං එතං අනත්තාති එවං සම්මසනවසෙන වා ආවජ්ජනාදීනි මනොද්වාරිකවීථි චිත්තානි පවත්තන්ති. තදා තං තං වත්ථුරූපං පච්චෙකං තෙසං නිස්සයවත්ථු ච හොති තෙසං ආරම්මණඤ්ච. තස්මා තං තං හදයරූපං තස්ස තස්ස චිත්තුප්පාදස්ස වත්ථාරම්මණපුරෙජාතපච්චයො හොති. අයං වත්ථාරම්මණ පුරෙජාතනිස්සයො. එවං නිස්සයපච්චයො තිවිධො හොති.
ඉධ සුත්තන්තනිස්සයොපි වත්තබ්බො. ඉමෙ මනුස්සා වා තිරච්ඡානගතා වා රුක්ඛාදයො වා මහාපථවියං පතිට්ඨිතා, මහා පථවී ච හෙට්ඨා මහාඋදකක්ඛන්ධෙ, මහාඋදකක්ඛන්ධො ච හෙට්ඨා මහාවාතක්ඛන්ධෙ, මහාවාතක්ඛන්ධො ච හෙට්ඨා අජටාකාසෙ, මනුස්සා ගෙහෙසු, භික්ඛූ විහාරෙසු, දෙවා දිබ්බවිමානෙසූතිආදිනා සබ්බං ලොකප්පවත්තිං ඤත්වා නිස්සයපච්චයො වෙදිතබ්බො. නිස්සයපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
9. උපනිස්සයපච්චයො
තිවිධො උපනිස්සයපච්චයො, ආරම්මණූපනිස්සයො අනන්තරූපනිස්සයො පකතූපනිස්සයො. තත්ථ ආරම්මණූප නිස්සයො ආරම්මණාධිපතිපච්චයසදිසො, අනන්තරූපනිස්සයො අනන්තරපච්චයසදිසො.
කතමො පකතූපනිස්සයො. සබ්බෙපි අතීතානාගත පච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තබහිද්ධාභූතා චිත්තචෙතසිකරූපධම්මා ච නිබ්බානඤ්ච පඤ්ඤත්ති ච සබ්බෙසං පච්චුප්පන්නානං චිත්තචෙතසිකානං ධම්මානං යථාරහං පකතූපනිස්සයො.
තත්ථ අතීතො පරිනිබ්බුතො අම්හාකං බුද්ධො ච ධම්මො ච අරියසාවකසඞ්ඝො ච සම්මුතිසඞ්ඝපරම්පරා ච අම්හාකං පච්ඡිම ජනානං කුසලුප්පත්තියා පකතූපනිස්සයපච්චයො. තථා ලොකෙ අතීතා කාලඞ්කතා මාතාපිතරො ච ආචරියා ච පණ්ඩිතසමණබ්රාහ්මණා ච පාකටා නානාතිත්ථාචරියා ච මහිද්ධිකා මහානුභාවා පොරාණකරාජානො ච පච්ඡිමකානං ජනානං කුසලුප්පත්තියා වා අකුසලුප්පත්තියා වා සුඛදුක්ඛුප්පත්තියා වා පකතූපනිස්සයො. තථා හි තෙ පච්ඡිමකානං ජනානං අත්ථාය නානාසද්ධම්මපඤ්ඤත්තියො වා නානාඅසද්ධම්මපඤ්ඤත්තියො වා නානාලොකූපකරණානි වා පුරෙ පට්ඨපෙසුං. පච්ඡිමජනා ච තෙහි පට්ඨපිතෙසු දානසීලාදිධම්මෙසු වා ලොකචාරිත්ත කුලගොත්තචාරිත්ත ධම්මෙසු වා නානාදිට්ඨිවාදෙසු වා නානාකම්මායතනසිප්පායතන විජ්ජාඨානෙසු වා යථාපට්ඨපිතෙසු ගාමනිගමනගරඛෙත්තවත්ථු තළාකපොක්ඛරණිආවාටාදීසු වා ගෙහරථසකටනාවා සම්පොතසම්බන්ධාදීසු වා ජාතරූපරජතමණිමුත්තාදීසු වා දායජ්ජං පටිපජ්ජන්තා ලොකෙ වඩ්ඪන්ති.
අනාගතොපි මෙත්තෙය්යො නාම බුද්ධො ච තස්ස ධම්මො ච තස්ස සඞ්ඝො ච එතරහි බහුජ්ජනානං පාරමිපුඤ්ඤප්පවත්තියා පකතූපනිස්සයපච්චයො. තථා ඉමස්මිං භවෙ ච පච්ඡිමෙ කාලෙ පටිලභිස්සමානා ඉස්සරියට්ඨානධනධඤ්ඤසම්පත්තියො පුරිමෙ කාලෙ ඨිතානං මහාජනානං නානාභිසඞ්ඛාරුප්පත්තියා පකතූපනිස්සය පච්චයො. අනාගතභවෙ ච අනුභවිස්සමානා භවසම්පත්ති භොග සම්පත්තියො මග්ගඵලනිබ්බානසම්පත්තියො ච එතරහි පච්චුප්පන්නභවෙ ඨිතානං දානසීලාදිපුඤ්ඤකිරියුප්පත්තියා පකතූපනිස්සයපච්චයො. යථා හි ලොකෙ හෙමන්තෙ කාලෙ ධඤ්ඤප්ඵලානි ලභිස්සාමාති වස්සිකෙ කාලෙ කස්සනවප්පනකම්මානි ආරභන්ති, කම්මෙ සිද්ධෙ තං තං ධනං ලභිස්සාමාති පුබ්බභාගෙ තං තං වීරියකම්මං වා තං තං පඤ්ඤාකම්මං වා ආරභන්ති. තත්ථ ධඤ්ඤප්ඵලප්පටිලාභො ච තං තං ධනප්පටි ලාභොච තං තං කම්මාරම්භස්ස අනාගතපකතූපනිස්සයපච්චයො තං තං කම්මාරම්භො ච ධඤ්ඤප්ඵලප්පටිලාභස්ස ච තං තං ධනප්පටි ලාභස්ස ච අතීතපකතූපනිස්සයපච්චයො. එවමෙව පච්ඡිමෙ අනාගතෙ කාලෙ නානාකම්මප්ඵලානි සම්පස්සන්තා පත්ථයන්තා මහාජනා පුරිමෙ පච්චුප්පන්නෙ කාලෙ නානාපුඤ්ඤකම්මානි ආරභන්ති. තත්ථ පුඤ්ඤප්ඵලානි පුඤ්ඤකම්මානං අනාගතපකතූපනිස්සයපච්චයො. පුඤ්ඤකම්මානි පුඤ්ඤප්ඵලානං අතීතපකතූපනිස්සයපච්චයො. තස්මා අනාගතපකතූපනිස්සයොපි අතීතපකතූපනිස්සයො විය අතිමහන්තො පච්චයො හොති.
පච්චුප්පන්නා බුද්ධායො පච්චයා පච්චුප්පන්නානං මනුස්සදෙවබ්රහ්මානං පච්චුප්පන්නා මාතාපිතරො පච්චුප්පන්නානං පුත්තධීතාදීනං පච්චුප්පන්නපකතූප නිස්සයො නාම. සො සුපාකටොයෙව.
අජ්ඣත්තභූතා පකතූපනිස්සයධම්මා නාම බුද්ධාදීසු සවිඤ්ඤාණකසන්තානෙසු උප්පන්නා පච්චයධම්මා. බහිද්ධාභූතා පකතූපනිස්සයධම්මා නාම සත්තානං පතිට්ඨානභූතා පථවිපබ්බතනදී සමුද්දාදයො තෙසං තෙසං සත්තානං බහූපකාරා අරඤ්ඤවනරුක්ඛ තිණපුබ්බණ්ණාපරණ්ණාදයො චන්දසූරියගහනක්ඛත්තාදයො වස්සොදකඅග්ගිවාතසීතඋණ්හාදයො ච සබ්බෙපි තෙ සත්තානං කුසලුප්පත්තියා වා අකුසලුප්පත්තියා වා සුඛුප්පත්තියා වා දුක්ඛුප්පත්තියා වා බලවපච්චයා හොන්ති.
ඉමෙ ජනා දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායිස්සාමාති බොධිපක්ඛිය ධම්මෙ වා භාවෙන්ති, අනාගතෙ බුද්ධකාලෙ පරිනිබ්බායිස්සාමාති පාරමීධම්මෙ වා පරිපූරෙන්ති. තත්ථ නිබ්බානං තෙසං ධම්මානං උප්පත්තියා බලවපච්චයො හොති.
ලොකෙ නානාවොහාරභූතා නාමපඤ්ඤත්තියො ච බුද්ධ සාසනෙ තිපිටකපරියත්තිධම්මභූතා නාමපඤ්ඤත්තියො ච තෙසං තෙසං අත්ථානං ජානනත්ථාය බලවපච්චයො.
තත්ථ සඞ්ඛතධම්මා නාම පච්චයෙ සති උප්පජ්ජන්ති, අසති නුප්පජ්ජන්ති. උප්පජ්ජිත්වාපි පච්චයෙ සති තිට්ඨන්ති, අසති න තිට්ඨන්ති. තස්මා තෙසං උප්පත්තියා වා ඨිති%E
පට්ඨානුද්දෙස දීපනීපාඨ
1. හෙතුපච්චයො
කතමො හෙතුපච්චයො. ලොභො හෙතුපච්චයො. දොසො, මොහො, අලොභො, අදොසො, අමොහො හෙතු පච්චයො.
කතමෙ ධම්මා හෙතුපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. ලොභ සහජාතා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා ච රූපකලාපාධම්මා ච දොසසහ ජාතා මොහසහජාතා අලොභසහජාතා අදොසසහ ජාතා අමොහසහජාතා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා ච රූපකලාපා ධම්මා ච හෙතුපච්චයතො උප්පන්නා හෙතුපච්චයුප්පන්නා ධම්මා.
සහජාතරූපකලාපා නාම සහෙතුකපටිසන්ධික්ඛණෙ කම්මජරූපානි ච පවත්තිකාලෙ සහෙතුකචිත්තජරූපානි ච. තත්ථ පටිසන්ධික්ඛණො නාම පටිසන්ධිචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණො. පවත්තිකාලො නාම පටිසන්ධිචිත්තස්ස ඨිතික්ඛණතො පට්ඨාය යාව චුතිකාලං වුච්චති.
කෙනට්ඨෙන හෙතු, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. මූලට්ඨෙන හෙතු, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොති. තත්ථ මූලයමකෙ වුත්තානං ලොභාදීනං මූලධම්මානං මූලභාවො මූලට්ඨො නාම. සො මූලට්ඨො මූලයමකදීපනියං අම්හෙහි රුක්ඛොපමාය දීපිතොයෙව.
අපි ච එකො පුරිසො එකිස්සං ඉත්ථියං පටිබද්ධ චිත්තො හොති. සො යාව තං චිත්තං න ජහති, තාව තං ඉත්ථිං ආරබ්භ තස්ස පුරිසස්ස ලොභසහජාතානි කායවචීමනොකම්මානි ච ලොභසමුට්ඨිතානි චිත්තජරූපානි ච චිරකාලංපි පවත්තන්ති. සබ්බානි ච තානි චිත්තචෙතසිකරූපානි තස්සං ඉත්ථියං රජ්ජනලොභමූලකානි හොන්ති. සො ලොභො තෙසං මූලට්ඨෙන හෙතු ච, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො ච. තස්මා හෙතුපච්චයො. එස නයො සෙසානි රජ්ජනීයවත්ථූනි ආරබ්භරජ්ජනවසෙන උප්පන්නෙසු ලොභෙසු, දුස්සනීයවත්ථූනි ආරබ්භ දුස්සනවසෙන උප්පන්නෙසු දොසෙසු, මුය්හනීයවත්ථූනි ආරබ්භ මුය්හනවසෙන උප්පන්නෙසු මොහෙසු ච.
තත්ථ යථා රුක්ඛස්ස මූලානි සයං අන්තොපථවියං සුට්ඨු පතිට්ඨහිත්වා පථවිරසඤ්ච ආපොරසඤ්ච ගහෙත්වා තං රුක්ඛං යාව අග්ගා අභිහරන්ති, තෙන රුක්ඛො චිරකාලං වඩ්ඪමානො තිට්ඨති. තථා ලොභො ච තස්මිං තස්මිං වත්ථුම්හි රජ්ජනවසෙන සුට්ඨු පතිට්ඨහිත්වා තස්ස තස්ස වත්ථුස්ස පියරූපරසඤ්ච සාතරූපරසඤ්ච ගහෙත්වා සම්පයුත්තධම්මෙ යාව කායවචීවීතික්කමා අභිහරති, කාය වීතික්කමං වා වචීවීතික්කමං වා පාපෙති. තථා දොසො ච දුස්සන වසෙන අප්පියරූපරසඤ්ච අසාතරූපරසඤ්ච ගහෙත්වා, මොහො ච මුය්හනවසෙන නානාරම්මණෙසු නිරත්ථකචිත්තාචාරරසං වඩ්ඪෙත්වාති වත්තබ්බං. එවං අභිහරන්තා තයො ධම්මා රජ්ජනීයාදීසු වත්ථූසු සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය චිර කාලං පවත්තෙන්ති. සම්පයුත්තධම්මා ච තථා පවත්තන්ති. සම්පයුත්ත ධම්මෙසු ච තථා පවත්තමානෙසු සහජාතරූපකලාපාපි තථා පවත්තන්තියෙව. තත්ථ සම්පයුත්තධම්මෙ අභිහරතීති ද්වෙ පියරූප සාතරූපරසෙ සම්පයුත්තධම්මානං සන්තිකං පාපෙතීති අත්ථො.
සුක්කපක්ඛෙ සො පුරිසො යදාකාමෙසු ආදීනවං පස්සති, තදා සො තං චිත්තංජහති, තං ඉත්ථිං ආරබ්භ අලොභො සඤ්ජා යති. පුබ්බෙ යස්මිං කාලෙ තං ඉත්ථිං ආරබ්භ ලොභමූලකානි අසුද්ධානි කායවචීමනොකම්මානි වත්තන්ති. ඉදානි තස්මිං කාලෙපි අලොභමූලකානි සුද්ධානි කායවචීමනොකම්මානි වත්තන්ති. පබ්බජිත සීලසංවරානි වා ඣානපරිකම්මානි වා අප්පනාඣානානි වා වත්තන්ති. සො අලොභො තෙසං මූලට්ඨෙන හෙතු ච හොති, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොච. තස්මා හෙතුපච්චයො. එස නයො සෙසෙසු ලොභ පටිපක්ඛෙසු අලොභෙසු, දොසපටිපක්ඛෙසු අදොසෙසු, මොහ පටිපක්ඛෙසු අමොහෙසු ච.
තත්ථ රුක්ඛමූලානි විය අලොභො ලොභනෙය්යවත්ථූසු ලොභං පහාය ලොභවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වා තෙන සුඛෙන සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය යාව ඣානසමාපත්තිසුඛා වා යාව මග්ගඵලසුඛා වා වඩ්ඪාපෙති. තථා අදොසො ච දොසනෙය්යවත්ථූසු දොසවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වා, අමොහො ච මොහනෙය්යවත්ථූසු මොහවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වාති වත්තබ්බං. එවං වඩ්ඪාපෙන්තා තයො ධම්මා කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය චිර කාලංපි පවත්තෙන්ති. සම්පයුත්තධම්මා ච තථා පවත්තන්ති. සම්පයුත්ත ධම්මෙසු ච තථා පවත්තමානෙසු සහජාතරූපකලාපාපි තථා පවත්තන්තියෙව.
තත්ථ ලොභවිවෙකසුඛරසන්ති විවිච්චනං විගමනං විවෙකො. ලොභස්ස විවෙකො ලොභවිවෙකො. ලොභවිවෙකෙ සුඛං ලොභවිවෙකසුඛං. ලොභවිවෙකං පටිච්ච උප්පන්නසුඛන්ති වුත්තං හොති. තදෙව රසො ලොභවිවෙකසුඛරසොති සමාසො. අයං අභිධම්මෙ පට්ඨානනයො.
හත්තන්තනයො පන අවිජ්ජාසඞ්ඛාතො මොහො ච තණ්හාසඞ්ඛාතො ලොභො චාති ද්වෙ ධම්මා සබ්බෙසංපි වට්ටදුක්ඛධම්මානං මූලානි හොන්ති. දොසො පන ලොභස්ස නිස්සන්දභූතං පාපමූලං හොති. විජ්ජාසඞ්ඛාතො අමොහො ච නික්ඛමධාතුසඞ්ඛාතො අලොභො චාති ද්වෙ ධම්මා විවට්ටධම්මානං මූලානි හොන්ති. අදොසො පන අලොභස්ස නිස්සන්දභූතං කල්යාණමූලං හොති. එවං ඡබ්බිධානි මූලානි සහජාතානංපි අසහජාතානංපි නාමරූපධම්මානං පච්චයා හොන්තීති. අයං සුත්තන්තෙසු නයො. හෙතුපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
2. ආරම්මණපච්චයො
කතමො ආරම්මණපච්චයො. සබ්බෙපි චිත්තචෙතසිකා ධම්මා සබ්බෙපි රූපධම්මා සබ්බංපි නිබ්බානං සබ්බාපි පඤ්ඤත්තියො ආරම්මණ පච්චයො. න හි සො නාම එකොපි ධම්මො අත්ථි, යො චිත්ත චෙතසිකානං ආරම්මණං න හොති. සඞ්ඛෙපතො පන ආරම්මණං ඡබ්බිධං හොති රූපාරම්මණං සද්දාරම්මණං ගන්ධාරම්මණං රසාරම්මණං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං ධම්මාරම්මණන්ති.
කතමෙ ධම්මා ආරම්මණපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. සබ්බෙපි චිත්ත චෙතසිකාධම්මා ආරම්මණපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. න හි කිඤ්චි චිත්තං නාම අත්ථි, යං චිත්තං භූතෙන වා අභූතෙන වා ආරම්මණෙන විනා පවත්තති.
තත්ථ පච්චුප්පන්නං රූපාරම්මණං දුවිධස්ස චක්ඛුවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස ආරම්මණපච්චයො. පච්චුප්පන්නං සද්දාරම්මණං දුවිධස්ස සොතවිඤ්ඤාණ චිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නං ගන්ධාරම්මණං දුවිධස්ස ඝානවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නං රසාරම්මණං දුවිධස්ස ජිත්හවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නං තිවිධං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං දුවිධස්ස කායවිඤ්ඤාණචිත්තස්ස. පච්චුප්පන්නානි තානි පඤ්චාරම්මණානි තිවිධස්ස මනොධාතුචිත්තස්ස ආරම්මණපච්චයො. සබ්බානි තානි අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානි පඤ්චාරම්මණානි වා සබ්බානි තෙකාලිකානි කාලවිමුත්තානි ධම්මාරම්මණානි වා ඡ සත්තතිවිධානං මනොවිඤ්ඤාණචිත්තානං යථාරහං ආරම්මණපච්චයො.
කෙනට්ඨෙන ආරම්මණං, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. චිත්ත චෙතසිකෙහි ආලම්බිතබ්බට්ඨෙන ආරම්මණං, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොති.
ආලම්බිතබ්බට්ඨෙනාති චෙත්ථ ආලම්බණකිරියා නාම චිත්ත චෙතසිකානං ආරම්මණග්ගහණකිරියා, ආරම්මණුපාදාන කිරියා.
යථා හි ලොකෙ අයොධාතුං කාමෙති ඉච්ඡතීති අත්ථෙන අයොකන්තකො නාම ලොහධාතුවිසෙසො අත්ථි. සො අයොඛන්ධසමීපං සම්පත්තො තං අයොඛන්ධං කාමෙන්තො විය ඉච්ඡන්තො විය අයොඛන්ධාභිමුඛො චඤ්චලති. සයං වා තං අයොඛන්ධං උපගච්ඡති. අයොඛන්ධං වා අත්තාභිමුඛං ආකඩ්ඪති, අයොඛන්ධො තදභිමුඛො චඤ්චලති, තං වා උපගච්ඡති. අයං අයොකන්තකස්ස ආලම්බණකිරියා නාම. එවමෙව චිත්තචෙතසිකානං ආරම්මණෙසු ආලම්බණකිරියා දට්ඨබ්බා. න කෙවලං ආරම්මණෙසු ආලම්බණ මත්තං හොති. අථ ඛො චිත්තචෙතසිකා ධම්මා සත්තසන්තානෙ උප්පජ්ජමානා ඡසු ද්වාරෙසු ආරම්මණානං ආපාතාගමනෙ එව ඛණෙ ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති. උප්පජ්ජිත්වා ච ඛණෙ ඛණෙ නිරුජ්ඣන්ති.
යථා තං භෙරිතලෙ භෙරිසද්දා උප්පජ්ජමානා තත්ථ තත්ථ හත්ථෙන පහරණකාලෙ එව ඛණෙ ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති, උප්පජ්ජිත්වා ච ඛණෙ ඛණෙ නිරුජ්ඣන්ති. වීණාසද්දා උප්පජ්ජමානා වීණාතන්තීසු තත්ථ තත්ථ වීණාදන්තකෙන පහරණකාලෙ එව ඛණෙ ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති, උප්පජ්ජිත්වා ච ඛණෙ ඛණෙ නිරුජ්ඣන්තීති. නිද්දායන්තස්ස භවඞ්ගචිත්තප්පවත්ති කාලෙපි පුබ්බභවෙ මරණාසන්නකාලෙ ඡසු ද්වාරෙසු ආපාත මාගතානි කම්ම කම්මනිමිත්ත ගතිනිමිත්තානි එව භවඞ්ගචිත්තානං ආරම්මණපච්චයොති. ආරම්මණපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
3. අධිපතිපච්චයො
දුවිධො අධිපතිපච්චයො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො සහ ජාතාධිපතිපච්චයො ච. තත්ථ කතමො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. ආරම්මණපච්චයෙ වුත්තෙසු ආරම්මණෙසු යානි ආරම්මණානි අතිඉට්ඨානි හොන්ති අතිකන්තානි අතිමනාපානි ගරුකතානි. තානි ආරම්මණානි ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. තත්ථ අතිඉට්ඨානීති සභාවතො ඉට්ඨානි වා හොන්තු අනිට්ඨානි වා, තෙන තෙන පුග්ගලෙන අතිඉච්ඡිතානි ආරම්මණානි ඉධ අතිඉට්ඨානි නාම.
තානි පන ධම්මතො ද්වෙ දොසමූලචිත්තුප්පාදෙ ච ද්වෙ මොමූහ චිත්තුප්පාදෙ ච දුක්ඛසහගතකායවිඤ්ඤාණචිත්තුප්පාදෙ ච ඨපෙත්වා අවසෙසානි සබ්බානි කාමාවචරචිත්තචෙතසිකානි ච රූපාරූප ලොකුත්තරචිත්තචෙතසිකානි ච සබ්බානි අතිඉට්ඨරූපානි ච හොන්ති.
තෙසුපි කාමාරම්මණානි ගරුං කරොන්තස්සෙව ආරම්මණා ධිපතිපච්චයො. ගරුං අකරොන්තස්ස ආරම්මණාධිපතිපච්චයො න හොති. ඣානලාභිනො පන අත්තනා පටිලද්ධානි මහග්ගතඣානානි අරියසාවකා ච අත්තනා පටිලද්ධෙ ලොකුත්තරධම්මෙ ගරුං අකරොන්තා නාම නත්ථි.
කතමෙ ධම්මා තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. අට්ඨ ලොභ මූලචිත්තානි අට්ඨ කාමාවචරකුසලචිත්තානි චත්තාරි කාමාවචර ඤාණසම්පයුත්තකිරියචිත්තානි අට්ඨ ලොකුත්තරචිත්තානි තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා.
තත්ථ ලොකියානි ඡළාරම්මණානි ලොභමූලචිත්තානං පච්චයො. සත්තරස ලොකියකුසලානි චතුන්නං ඤාණවිප්පයුත්ත කුසලානං. තානි කුසලානිචෙව හෙට්ඨිමමග්ගඵලානි ච නිබ්බානඤ්ච චතුන්නං ඤාණසම්පයුත්තකුසලානං. අරහත්තමග්ගඵලානි ච නිබ්බානඤ්ච චතුන්නං ඤාණසම්පයුත්තකිරියානං. නිබ්බානං අට්ඨන්නං ලොකුත්තර චිත්තානන්ති.
කෙනට්ඨෙන ආරම්මණං, කෙනට්ඨෙන අධිපති. ආලම්බි තබ්බට්ඨෙන ආරම්මණං, ආධිපච්චට්ඨෙන අධිපති. කො ආධිපච්චට්ඨො. අත්තානං ගරුං කත්වා පවත්තෙසු චිත්තචෙතසිකෙසු ඉස්සරභාවො ආධිපච්චට්ඨො. ලොකෙ සාමිකා විය ආරම්මණාධිපතිපච්චය ධම්මා දට්ඨබ්බා, දාසා විය පච්චයුප්පන්නධම්මා දට්ඨබ්බා.
සුතසොමජාතකෙ රාජා පොරිසාදො මනුස්සමංසං ගරුං කරොන්තො මනුස්සමංසහෙතු රජ්ජං පහාය අරඤ්ඤෙ විචරති. තත්ථ මනුස්සමංසෙ ගන්ධරස ධම්මා ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. රඤ්ඤො පොරිසාදස්ස ලොභමූලචිත්තං පච්චයුප්පන්නධම්මො. රාජා සුත සොමො සච්චධම්මං ගරුං කත්වා සච්චධම්මහෙතු රජ්ජසම්පත්තිඤ්ච ඤාති සඞ්ඝඤ්ච අත්තනො ජීවිතඤ්ච ඡට්ටෙත්වා පුන රඤ්ඤො පොරිසාදස්ස හත්ථං උපගතො. තත්ථ සච්චධම්මො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. රඤ්ඤො සුතසොමස්ස කුසලචිත්තං පච්චයුප්පන්නධම්මො. එසනයො සබ්බෙසු ගරුකතෙසු ආරම්මණෙසු.
කතමො සහජාතාධිපතිපච්චයො. අධිපතිභාවං පත්තා චත්තාරො ධම්මා අධිපතිපච්චයො, ඡන්දො චිත්තං වීරියං වීමංසා.
කතමෙ ධම්මා තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. අධිපති සම්පයුත්තා චිත්තචෙතසිකා ච අධිපතිසමුට්ඨිතා චිත්තජරූපධම්මා ච තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා.
කෙනට්ඨෙන සහජාතො, කෙනට්ඨෙන අධිපති.
සහුප්පාදනට්ඨෙන සහජාතො, සහජාතානං ධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන අධිපති. තත්ථ සහුප්පාදනට්ඨෙනාති යො ධම්මො සයං උප්පජ්ජමානො අත්තනා සහජාතධම්මෙ ච අත්තනා සහෙව උප්පාදෙති, තස්ස අත්තනා සහජාතධම්මානං සහුප්පාදනට්ඨෙන.
අභිභවනට්ඨෙනාති අජ්ඣොත්ථරණට්ඨෙන. යථා රාජා චක්කවත්ති අත්තනො පුඤ්ඤිද්ධියා සකලදීපවාසිනො අභිභවන්තො අජ්ඣොත්ථරන්තො අත්තනො වසෙ වත්තාපෙති, සකලදීපවාසිනො ච තස්ස වසෙ වත්තන්ති. තථා අධිපතිට්ඨානපත්තා ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා අත්තනො අත්තනො විසයෙ සහජාතධම්මෙ අභිභවන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තා අත්තනො වසෙ වත්තාපෙන්ති, සහජාතධම්මා ච තෙසං වසෙ වත්තන්ති. යථා වා සිලාථම්භෙ පථවිධාතු උදකක්ඛන්ධෙ ආපොධාතු අග්ගික්ඛන්ධෙ තෙජොධාතු වාතක්ඛන්ධෙ වායොධාතු අත්තනා සහජාතා තිස්සො ධාතුයො අභිභවන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තා අත්තනො ගතිං ගමාපෙන්ති, සහජාතධාතුයො ච තාසං ගතිං ගච්ඡන්ති, එවමෙව අධිපතිට්ඨානපත්තා ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා අත්තනො බලෙන සහජාතධම්මෙ අත්තනො ගතිං ගමාපෙන්ති, සහජාතධම්මා ච තෙසං ගතිං ගච්ඡන්ති, එවං සහජාතධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන.
එත්ථ වදෙය්යුං, යදි සහජාතධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන අධිපතිනාම සියා. එවං සති තිට්ඨතු ඡන්දො, ලොභො එව අධිපතිනාම සියා, සො හි ඡන්දතොපි බලවතරො හුත්වා සහ ජාතධම්මෙ අභිභවන්තො පවත්තතීති. වුච්චතෙ, බාලපුථුජ්ජනෙසු එව ලොභො ඡන්දතො බලවතරො හොති, පණ්ඩිතෙසු පන ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හුත්වා සහජාතධම්මෙ අභි භවන්තො පවත්තති. සචෙ හි ලොභො එව ඡන්දතො බලවතරො සියා, කථං ඉමෙ සත්තා ලොභස්ස හත්ථගතා භවසම්පත්ති භොගසම්මත්තියො ඡට්ටෙත්වා නෙක්ඛම්මධම්මෙ පූරෙත්වා වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරෙය්යුං. යස්මා පන ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හොති, තස්මා ඉමෙ සත්තා ලොභස්ස හත්ථගතා භවසම්පත්ති භොගසම්පත්තියො ඡට්ටෙත්වා නෙක්ඛම්මධම්මෙ පූරෙත්වා වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරන්ති. තස්මා ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හොති, ඡන්දො එව අධිපති, න ලොභොති. එස නයො දොසාදීසුපීති.
තත්ථ ලොකෙ මහන්තෙසු සුදුක්කරෙසු පුරිසකම්මෙසු පච්චුපට්ඨිතෙසු ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා කම්මසිද්ධියා සංවත්තන්ති. කථං.
හීනච්ඡන්දා බහුජ්ජනා මහන්තානි සුදුක්කරානි පුරිසකම්මානි දිස්වා නිවත්තච්ඡන්දා හොන්ති. කාතුං න ඉච්ඡන්ති, අම්හාකං අවිසයොති නිරපෙක්ඛා ඨපෙන්ති. ඡන්දාධිකො පන තාදිසානි පුරිසකම්මානි දිස්වා උග්ගතච්ඡන්දො හොති, අතිවිය කාතුං ඉච්ඡති, මම විසයො එසොති අධිට්ඨානං ගච්ඡති. සො ඡන්දෙන අභිකඩ්ඪිතො යාව තං කම්මං න සිජ්ඣති, තාව අන්තරා තං කම්මං ඡට්ටෙතුං න සක්කොති. එවඤ්ච සති අතිමහන්තංපි තං කම්මං එකස්මිං කාලෙ සිද්ධං භවිස්සති.
හීනවීරියා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්ත වීරියා හොන්ති, ඉදං මෙ කම්මං කරොන්තස්ස බහුං කායදුක්ඛං වා චෙතොදුක්ඛං වා භවිස්සතීති නිවත්තන්ති. වීරියාධිකො පන තාදිසානි පුරිසකම්මානි දිස්වා උග්ගතවීරියො හොති, ඉදානෙව උට්ඨහිත්වා කාතුං ඉච්ඡති. සො චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තො බහුං කායදුක්ඛං වා චෙතොදුක්ඛං වා අනුභවන්තොපි තස්මිං වීරිය කම්මෙ නනිබ්බින්දති, මහන්තෙන කම්මවීරියෙන විනා භවිතුං න සක්කොති, තාදිසෙන වීරියෙන රත්තිදිවං ඛෙපෙන්තො චිත්තසුඛං වින්දති. එවඤ්ච සති අතිමහන්තංපි තං කම්මං එකස්මිං කාලෙ සිද්ධං භවිස්සති.
හීනචිත්තා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්තචිත්තා හොන්ති. පුන ආරම්මණංපි න කරොන්ති. චිත්තාධිකො පන තාදිසානි කම්මානි දිස්වා උග්ගතචිත්තො හොති, චිත්තං විනොදෙතුංපි න සක්කොති, නිච්චකාලං තත්ථ නිබන්ධචිත්තො හොති. සො චිත්තවසිකො හුත්වා චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තො බහුං කායදුක්ඛංවාපීතිආදිනා ඡන්දාධිපතිනයෙන වත්තබ්බං.
මන්දපඤ්ඤා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්තපඤ්ඤා හොන්ති, කම්මානං ආදිම්පි න පස්සන්ති, අන්තපි න පස්සන්ති, අන්ධකාරෙ පවිසන්තා විය හොන්ති, තානි කම්මානි කාතුං චිත්තංපි න නමති. පඤ්ඤාධිකො පන තාදිසානි කම්මානි දිස්වා උග්ගතපඤ්ඤො හොති, කම්මානං ආදිංපි පස්සති, අන්තංපි පස්සති, ඵලංපි පස්සති, ආනිසංසංපි පස්සති. සුඛෙන කම්මසිද්ධියා නානාඋපායංපි පස්සති. සො චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තොතිආදිනා වීරියාධිපතිනයෙන වත්තබ්බං. ඉධ පන මහතියා කම්මවීමංසායාති ච තාදිසියා කම්ම වීමංසායාති ච වත්තබ්බං.
එවං ලොකෙ මහන්තෙසු සුදුක්කරෙසු පුරිසකම්මෙසු පච්චුපට්ඨිතෙසු ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා කම්මසිද්ධියා සංවත්තන්ති. ඉමෙසඤ්ච චතුන්නං අධිපතීනං විජ්ජමානත්තා ලොකෙ පුරිසවිසෙසා නාම දිස්සන්ති, සබ්බඤ්ඤුබුද්ධා නාම දිස්සන්ති, සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තා නාම දිස්සන්ති, පච්චෙකබුද්ධා නාම දිස්සන්ති, පච්චෙකබොධිසත්තානාම දිස්සන්ති, අග්ගසාවකානාම මහාසාවකා නාම සාවකබොධිසත්තා නාම දිස්සන්ති. ලොකෙපි එවරූපානං පුරිසවිසෙසානං වසෙන සත්ත ලොකස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය පඤ්ඤාසිප්පවිසෙසා ච පරිභොගවත්ථුවිසෙසා ච දිස්සන්තීති. අධිපතිපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
4. අනන්තරපච්චයො
කතමො අනන්තරපච්චයො. අනන්තරෙ ඛණෙ නිරුද්ධො චිත්ත චෙතසිකධම්මසමූහො අනන්තරපච්චයො.
කතමො ධම්මො අනන්තරපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නො. පච්ඡිමෙ අනන්තරෙ එව ඛණෙ උප්පන්නො චිත්තචෙතසිකධම්මසමූහො තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නො.
එකස්මිං භවෙ පටිසන්ධිචිත්තං පඨමභවඞ්ගචිත්තස්ස අනන්තර පච්චයො, පඨම භවඞ්ගචිත්තං දුතියභවඞ්ගචිත්තස්ස අනන්තරපච්චයොතිආදිනා වත්තබ්බො.
යදා පන ධම්මයමකෙ සුද්ධාවාසානං දුතියෙ අකුසලෙ චිත්තෙ වත්තමානෙති වුත්තනයෙන තස්ස සත්තස්ස අත්තනො අභිනවං අත්තභාවං ආරබ්භ එතං මම එසොහමස්මි එසො මෙ අත්තාති පවත්තං භවනිකන්තික තණ්හාසහගතචිත්තං උප්පජ්ජති. තදා පඨමං ද්වික්ඛත්තුං භවඞ්ගං චලති. තතො මනොද්වාරාවජ්ජනචිත්තං උප්පජ්ජති. තතො සත්ත භවනිකන්තිකජවනානි උප්පජ්ජන්ති. තතො පරං භවඞ්ගවාරො.
අපි ච සො සත්තො තදා පච්චුප්පන්නභවෙ කිඤ්චි න ජානාති, පුබ්බභවෙ අත්තනා අනුභූතං ආරම්මණං අනුස්සරමානො අච්ඡති. වත්ථුස්ස පන අතිදුබ්බලත්තා තඤ්ච ආරම්මණං අපරිබ්යත්තමෙව හොති. තං ආරබ්භ උද්ධච්චසහගතචිත්තමෙව බහුලං පවත්තති.
යදා ගබ්භො ථොකං වඩ්ඪමානො හොති අතිරෙකද්වෙමාසං ගතො, තදා චක්ඛාදීනි ඉන්ද්රියානි පරිපුණ්ණානි හොන්ති. එවං සන්තෙපි මාතුගබ්භෙ ආලොකාදීනං පච්චයානං අභාවතො චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදීනි චත්තාරි විඤ්ඤාණානි නුප්පජ්ජන්ති, කායවිඤ්ඤාණමනොවිඤ්ඤාණානි එව උප්පජ්ජන්ති. සො සත්තො මාතුයා ඉරියාපථපරිවත්තනාදීසු බහූනි දුක්ඛදොමනස්සානි පච්චනුභොති. විජායනකාලෙ පන භුසං දුක්ඛං නිගච්ඡතියෙව. විජායිත්වාපි යාව වත්ථුරූපානි මුදූනි හොන්ති, පරිපාකං න ගච්ඡන්ති, තාව සො අතිමන්දරූපො උත්තානසෙය්යකො හුත්වා අච්ඡති. න කිඤ්චි පච්චුප්පන්නං ආරම්මණං සල්ලක්ඛෙති. යෙභුය්යෙන පුරිම භවානුසාරී එව තස්ස විඤ්ඤාණං හොති. සචෙ සො නිරය භවතො ආගතො හොති, සො විරූපමුඛබහුලො හොති. පුරිමානි නිරයාරම්මණානි ආරබ්භ ඛණෙ ඛණෙ විරූපමුඛමස්ස පඤ්ඤායති. අථ දෙවලොකතො ආගතො හොති, දිබ්බානි ආරම්මණානි ආරබ්භ විප්පසන්නමුඛබහුලො හොති, ඛණෙ ඛණෙ මිහිතමුඛමස්ස පඤ්ඤායති.
යදා පන වත්ථුරූපානි තික්ඛානි හොන්ති, පරිපාකං ගච්ඡන්ති. විඤ්ඤාණානි චස්ස සුවිසදානි පවත්තන්ති. තදා අමන්දරූපො හුත්වා කීළන්තො ලීළන්තො මොදන්තො පමොදන්තො අච්ඡති. පච්චුප්පන්නෙ ආරම්මණානි සල්ලක්ඛෙති. මාතුභාසං සල්ලක්ඛෙති. ඉධ ලොකානුසාරී විඤ්ඤාණමස්ස බහුලං පවත්තති. පුරිමජාතිං පමුස්සති.
කිං පන සබ්බොපි සත්තො ඉමස්මිං ඨානෙ එව පුරිමං ජාතිං පමුස්සතීති චෙ. න සබ්බොපි සත්තො ඉමස්මිං ඨානෙ එව පමුස්සති. කොචි අතිරෙකතරං ගම්භවාසදුක්ඛෙන පරිපීළිතො ගබ්භෙ එව පමුස්සති. කොචි විජායනකාලෙ, කොචි ඉමස්මිං ඨානෙ පමුස්සති. කොචි ඉතොපරම්පි දහරකාලෙ න පමුස්සති. වුඩ්ඪකාලෙ එව පමුස්සති. කොචි යාවජීවංපි න පමුස්සති. ද්වෙ තයො භවෙ අනුස්සරන්තොපි අත්ථියෙව. ඉමෙ ජාතිස්සරසත්තා නාම හොන්ති.
තත්ථ විජායනකාලතො පට්ඨාය ඡද්වාරිකවීථිචිත්තානි පවත්තන්ති. පච්චුප්පන්නාරම්මණං සල්ලක්ඛණතො පට්ඨාය ඡද්වාරිකවීථි චිත්තානි පරිපුණ්ණානි පවත්තන්ති. සබ්බත්ථපි පුරිමං පුරිමං අනන්තරෙ නිරුද්ධං චිත්තං පච්ඡිමස්ස පච්ඡිමස්ස අනන්තරෙ උප්පන්නස්ස චිත්තස්ස අනන්තර පච්චයො හොති. අයඤ්ච අනන්තරපච්චයො නාම අනමතග්ගෙ සංසාරෙ එකස්ස සත්තස්ස එකප්පබන්ධො එව හොති. යදා සත්තො අරහත්ත මග්ගං ලභිත්වා ඛන්ධපරිනිබ්බානං පාපුණාති, තදා එව සො පබන්ධො ඡිජ්ජති.
කෙනට්ඨෙන අනන්තරො, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. අත්තනො අනන්තරෙ අත්තසදිසස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙන අනන්තරො, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො. තත්ථ අත්තසදිසස්සාති සාරම්මණ භාවෙන අත්තනා සදිසස්ස. සාරම්මණභාවෙනාති ච යො ධම්මො ආරම්මණෙන විනා න පවත්තති, සො සාරම්මණො නාම, එවං සාරම්මණභාවෙන. ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙනාති පුරිමස්මිං චිත්තෙ නිරුද්ධෙපි තස්ස චින්තනකිරියාවෙගො න වූපසම්මති, පච්ඡිමං චිත්තං උප්පාදෙත්වා එව වූපසම්මති, එවං පච්ඡිමස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙන.
තත්ථ පුරිමා පුරිමා මාතුපරම්පරා විය අනන්තරපච්චයපරම්පරා දට්ඨබ්බා. පච්ඡිමා පච්ඡිමා ධීතුපරම්පරා විය තස්ස පච්චයුප්පන්නපරම්පරා දට්ඨබ්බා. එවං සන්තෙ අරහන්තානං සබ්බපච්ඡිමං පරිනිබ්බානචිත්තම්පි පුන පටිසන්ධිචිත්තසඞ්ඛාතං ධම්මන්තරං උප්පාදෙය්යාති. න උප්පාදෙය්ය. කස්මා, තදා කම්මකිලෙසවෙගානං සබ්බසො පටිප්පස්සද්ධිභාවෙන අච්චන්තසන්තතරත්තා තස්ස චිත්තස්සාති. අනන්තරපච්චය දීපනා නිට්ඨිතා.
5. සමනන්තරපච්චයො
පච්චයධම්මවිභාගො ච පච්චයුප්පන්නධම්මවිභාගො ච අනන්තපච්චය සදිසො.
කෙනට්ඨෙන සමනන්තරොති. සුට්ඨු අනන්තරට්ඨෙන සමනන්තරො. යථා සිලාථම්භාදීසු රූපකලාපා එකාබද්ධා සමානාපි රූප ධම්මභාවෙන සණ්ඨාන ජාතිකත්තා මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදරූපසහිතා එව හොන්ති. ද්වින්නං රූපකලාපානං මජ්ඣෙ අන්තරං නාම විවරං නාම අත්ථියෙව. න තථා පුරිමපච්ඡිමානං ද්වින්නං චිත්තචෙතසික කලාපානං මජ්ඣෙ. තෙ පන අරූපධම්මභාවෙන අසණ්ඨාන ජාතිකත්තා මජ්ඣෙ පරිච්ඡෙදධම්මස්ස නාම කස්සචි ආකාසවිවරස්ස අභාවතො සබ්බසො අන්තර රහිතා එව හොන්ති. ලොකස්සපි ද්වින්නං කලාපානං අන්තරං නාම න දිස්සති. තතො ඉමෙ සත්තා චිත්තං නාම නිච්චං ධුවං ථාවරං අවිපරිණාමධම්මන්ති එවං චිත්තෙ නිච්චසඤ්ඤිනො හොන්ති. එවං සුට්ඨු අනන්තරට්ඨෙන සමනන්තරො. අනන්තරට්ඨෙනාති ච අත්තනො අනන්තරෙ අත්තසදිසස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනට්ඨෙනාති පුබ්බෙ වුත්තමෙව.
එවං සන්තෙ නිරොධසමාපත්තිකාලෙ පුරිමචිත්තං නාම නෙව සඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනචිත්තං, පච්ඡිමචිත්තං නාම අරියඵලචිත්තං, ද්වින්නං චිත්තානං අන්තරෙ එකරත්තිදිවම්පි ද්වෙරත්තිදිවානිපි.ල. සත්තරත්තිදිවානිපි අචිත්තකො හොති. අසඤ්ඤසත්තභූමියංපි පුරිමෙ කාමභවෙ චුතිචිත්තං පුරිමචිත්තං නාම. පච්ඡිමෙ කාමභවෙ පටිසන්ධිචිත්තං පච්ඡිමචිත්තං නාම, ද්වින්නං චිත්තානං අන්තරෙ අසඤ්ඤසත්තභවෙ පඤ්චකප්පසතානි පුග්ගලො අචිත්තකො තිට්ඨති. තත්ථ ද්වෙ පුරිමචිත්තානි අත්තනො අනන්තරෙ අත්තසදිසස්ස ධම්මන්තරස්ස උප්පාදනපච්චයසත්තිරහිතානි හොන්තීති. න හොන්ති. මහන්තෙහි පන භාවනාපණිධිබලෙහි පටිබාහිතත්තා පුරිමචිත්තානි ච නිරුජ්ඣමානානි අනන්තරෙ ධම්මන්තරස්ස උප්පාදන සත්තිසහිතානි එව නිරුජ්ඣන්ති. පච්ඡිමචිත්තානි ච උප්පජ්ජමානානි තස්මිං ඛණෙ එකාබද්ධභාවෙන අනුප්පජ්ජිත්වා චිරකාලෙ එව උප්පජ්ජන්ති. න ච එත්තකමත්තෙන පුරිමචිත්තානං අනන්තරෙ ධම්මන්තරස්ස උප්පාදන සත්තිනාම නත්ථීති ච, තෙ අනන්තරපච්චයධම්මා නාම න හොන්තීති ච සක්කා වත්තුං. යථා තං රඤ්ඤො යොධා නාම අත්ථි, කදාචි රාජා කාලං ඤත්වා තුම්හෙ ඉදානි මායුජ්ඣථ, යුද්ධකාලො න හොති, අසුකස්මිං කාලෙ එව යුජ්ඣථාති වදෙය්ය. තෙ ච තදා අයුජ්ඣමානා විචරෙය්යුං. එවං සන්තෙපි තෙසං යුජ්ඣනසත්ති නාම නත්ථීති ච, තෙ යොධා නාම න හොන්තීති ච න සක්කා වත්තුන්ති.
එත්ථ වදෙය්යුං, ඉමස්මිං පච්චයෙ තෙ පන අරූපධම්මභාවෙන අසණ්ඨාන ජාතිකත්තා මජ්ඣෙපරිච්ඡෙදධම්මස්ස නාම කස්සචි අභාවතො සබ්බසො අන්තරරහිතා එව හොන්තීති වුත්තං. එවං සන්තෙ පුබ්බෙ ආරම්මණ පච්චයෙ භෙරිසද්දවීණාසද්දොපමාහි යො චිත්තානං ඛණෙ ඛණෙ උප්පාදො ච නිරොධො ච වුත්තො, සො අම්හෙහි කථං පච්චෙතබ්බොති. අඤ්ඤමඤ්ඤවිරුද්ධානං නානාචිත්තානං ඛණමත්තෙපි පුබ්බාපර පරිවත්තනස්ස ලොකෙ පඤ්ඤායනතො. අයමත්ථො පුබ්බෙ චිත්ත යමකදීපනියං විත්ථාරතො වුත්තොයෙවාති. සමනන්තරපච්චය දීපනා නිට්ඨිතා.
6. සහජාතපච්චයො
පච්චයධම්මවිභාගො ච පච්චයුප්පන්නධම්මවිභාගොච වුච්චති. එකතො උප්පන්නා සබ්බෙපි චිත්තචෙතසිකා ධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤං සහජාත පච්චයා ච හොන්ති සහජාතපච්චයුප්පන්නා ච. පටිසන්ධිනාමක්ඛන්ධා ච පටිසන්ධිසහජාතං හදයවත්ථු ච අඤ්ඤමඤ්ඤං සහජාතපච්චයා ච හොන්ති සහජාතපච්චයුප්පන්නා ච. සබ්බානි මහාභූතානිපි අඤ්ඤමඤ්ඤං සහජාතපච්චයා ච හොන්ති පච්චයුප්පන්නධම්මා ච. පටිසන්ධිචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ සබ්බානි කම්මජරූපානි ච පවත්තිකාලෙ තස්ස තස්ස චිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ තෙන තෙන චිත්තෙන ජාතානි සබ්බානි චිත්තජරූපානි ච සහජාතචිත්තස්ස පච්චයුප්පන්නානි නාම. සබ්බානි උපාදාරූපානි සහජාතමහාභූතානං පච්චයුප්පන්නානි නාම.
කෙනට්ඨෙන සහජාතො, කෙනට්ඨෙන පච්චයො. සහ ජානනට්ඨෙන සහජාතො, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො. තත්ථ සහජානනට්ඨෙනාති යො ධම්මො ජායමානො අත්තනො පච්චයුප්පන්නෙහි ධම්මෙහි සහෙව සයඤ්ච ජායති උප්පජ්ජති, අත්තනො පච්චයුප්පන්නෙ ච ධම්මෙ අත්තනා සහෙව ජනෙති උප්පාදෙති, තස්ස සො අත්ථො සහජානනට්ඨො නාම.
යථා සූරියො නාම උදයන්තො සූරියාතපෙ ච සූරියා ලොකෙ ච අත්තනා සහෙව ජනයන්තො උදෙති. යථා ච පදීපො නාම ජලන්තො පදීපාතපෙ ච පදීපාලොකෙ ච අත්තනා සහෙව ජනයන්තො ජලති. එවමෙවං අයං පච්චයධම්මො උප්පජ්ජමානො අත්තනො පච්චයුප්පන්නධම්මෙ අත්තනා සහෙව උප්පාදෙති. තත්ථ සූරියො විය එකමෙකො නාම ධම්මො, සූරියාතපා විය තංසම්පයුත්තධම්මා, සූරියාලොකා විය සහජාතරූපධම්මා. තථා සූරියො විය එකමෙකො මහාභූතරූපධම්මො, සූරියාතපා විය සහජාතමහාභූතධම්මා, සූරියාලොකා විය සහජාතඋපාදාරූපධම්මා, එස නයො පදීපුපමායපීති. සහජාතපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
7. අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයො
සහජාතපච්චයෙ විභත්තෙසු ධම්මෙසු යො යො පච්චය ධම්මොති වුත්තො, සො සො එව ඉධ පච්චයධම්මො චෙව පච්චයුප්පන්න ධම්මො ච හොති. සබ්බෙපි චිත්තචෙතසිකා ධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයධම්මා ච හොන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයුප්පන්නධම්මා. සහජාතා චත්තාරො මහාභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයධම්මා ච හොන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයුප්පන්නධම්මා ච. පටිසන්ධිනාමක්ඛන්ධා ච පටිසන්ධි සහජාතං හදයවත්ථුරූපඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයධම්මා ච හොන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පච්චයුප්පන්නධම්මා ච. අත්ථො සුවිඤ්ඤෙය්යොයෙව.
යථා අඤ්ඤමඤ්ඤං නිස්සාය උස්සාපිතා තයො දණ්ඩා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස නිස්සයා ච හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤං නිස්සිතා ච. තෙසු එකමෙකස්මිං උස්සිතෙ සබ්බෙ උස්සිතා හොන්ති, එකමෙකස්මිං පතන්තෙ සබ්බෙ පතන්ති. එවං අඤ්ඤමඤ්ඤධම්මා ච දට්ඨබ්බා.
එත්ථ වදෙය්යුං, සබ්බෙ චෙතසිකා ධම්මා චිත්තපච්චයං අලභ මානා උප්පජ්ජිතුං න සක්කොන්තීති යුත්තං. කස්මා. ඵුසනාදීනං චෙතසික කිච්චානං විජානනකිච්චපුබ්බඞ්ගමත්තා, මනොපුබ්බඞ්ගමාති හි වුත්තං. චිත්තං පන චෙතසිකපච්චයං අලභමානං උප්පජ්ජිතුං න සක්කොතීති න යුජ්ජෙය්යාති. වුච්චතෙ, චෙතසිකධම්මා නාම චිත්තස්ස සහායඞ්ගානි හොන්ති. තස්මා තෙහි විනා චිත්තම්පි උප්පජ්ජිතුං න සක්කොතියෙව. එසෙව නයො චතූසු මහාභූතෙසුපීති. උපාදාරූපානි පන මහාභූතානං නිස්සන්දමත්තත්තා සහායඞ්ගානි න හොන්තීති. නනු ආහාරරූපඤ්ච ජීවිතරූපඤ්ච පච්චයවිසෙසත්තා සහායඞ්ගං හොතීති. වුච්චතෙ, ඨිතියා එව සහායඞ්ගං හොති. න උප්පාදෙ. ඉධ පන උප්පාදෙ සහායඞ්ගං අධිප්පෙතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
8. නිස්සයපච්චයො
තිවිධො නිස්සයපච්චයො, සහජාතනිස්සයො වත්ථු පුරෙජාතනිස්සයො වත්ථාරම්මණපුරෙජාතනිස්සයො.
තත්ථ කතමො සහජාතනිස්සයො. සබ්බො සහජාත පච්චයො සහජාතනිස්සයො. තස්මා තත්ථ පච්චයවිභාගො ච පච්චයුප්පන්නවිභාගො ච සහජාතපච්චයෙ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.
කතමො පන වත්ථුපුරෙජාතනිස්සයො. ඡ වත්ථූනි චක්ඛු වත්ථු සොතවත්ථු ඝානවත්ථු ජිත්හවත්ථු කායවත්ථු හදයවත්ථු. ඉමානි ඡවත්ථූනි පවත්තිකාලෙ සත්තානං විඤ්ඤාණධාතූනං වත්ථුපුරෙ ජාතනිස්සයො.
වත්ථුරූපමෙව පුරෙජාතං හුත්වා නිස්සයො වත්ථුපුරෙජාත නිස්සයො. තත්ථ චිත්තචෙතසිකානං නිස්සයට්ඨානට්ඨෙන වත්ථු නාම. පුරෙජාතන්ති අත්තනො අත්තනො පච්චයුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස උප්පත්තික්ඛණතො පුරිමෙ ඛණෙ ජාතං.
තත්ථ පටිසන්ධිචිත්තං තදා පුරෙජාතස්ස වත්ථුරූපස්ස අභාවතො අත්තනා සහුප්පන්නමෙව හදයවත්ථුරූපං නිස්සාය උප්පජ්ජති. පඨම භවඞ්ගචිත්තං පන පටිසන්ධිචිත්තෙන සහුප්පන්නහදය වත්ථුරූපං නිස්සාය උප්පජ්ජති. දුතියභවඞ්ගචිත්තං පඨමභවඞ්ගචිත්තෙන සහුප්පන්නං නිස්සාය උප්පජ්ජති. එවං තතියභවඞ්ගචිත්තං දුතිය භවඞ්ගචිත්තෙන සහුප්පන්නන්තිආදිනා යාවමරණාසන්නකාලා ද්වින්නං මනොධාතුමනොවිඤ්ඤාණධාතූනං වත්ථුපුරෙජාතනිස්සයො වෙදිතබ්බො.
යථා වීණාසද්දා නාම වීණාතන්තීසු වීණාදණ්ඩකෙහි පහරණවෙගෙන එව ජායන්ති, නො අඤ්ඤථා. තථා පඤ්චවිඤ්ඤාණානි නාම පඤ්චවත්ථුසඞ්ඛාතෙසු පඤ්චද්වාරෙසු පඤ්චන්නං ආරම්මණානං ආපාතා ගමනවෙගෙන එව ජායන්ති, නො අඤ්ඤථා.
ආපාතාගමනඤ්ච තෙසං ද්වාරාරම්මණානං ඨිතිපත්තකාලෙ එව හොති. ආපාතාගමනපච්චයා ච ද්වික්ඛත්තුං භවඞ්ගං චලති. භවඞ්ගචලන පච්චයා ච ආවජ්ජනං උප්පජ්ජති. ආවජ්ජනපච්චයා ච තානි පඤ්චවිඤ්ඤාණානි උප්පජ්ජන්ති. තස්මා චක්ඛාදීනි පඤ්චවත්ථූනි පුරෙ අතීතභවඞ්ගචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ උප්පන්නානි එව පඤ්චවිඤ්ඤාණධාතූනං වත්ථුපුරෙජාතපච්චයා හොන්ති.
මරණාසන්නකාලෙ පන සබ්බානි ඡ වත්ථූනි චුතිචිත්තතො පුරෙ සත්තරසමස්ස භවඞ්ගචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ එව උප්පජ්ජන්ති, තතො පරං න උප්පජ්ජන්ති. තස්මා මරණාසන්නකාලෙ භවඞ්ගචිත්තානි ච සබ්බානි ඡද්වාරිකවීථිචිත්තානි ච චුතිචිත්තඤ්ච පුරෙතරං උප්පන්නානි තානියෙව අත්තනො අත්තනො වත්ථූනි නිස්සාය උප්පජ්ජන්ති. අයං වත්ථුපුරෙජාත නිස්සයො.
කතමො පන වත්ථාරම්මණපුරෙජාතනිස්සයො. යදා අත්තනො අජ්ඣත්තං වත්ථුරූපං ආරබ්භ යං රූපං නිස්සාය මම මනොවිඤ්ඤාණං වත්තති, එතං මම එසො හමස්මි එසො මෙ අත්තාති එවං තණ්හාමාන දිට්ඨීහි ගහණවසෙන වා එතං අනිච්චං එතං දුක්ඛං එතං අනත්තාති එවං සම්මසනවසෙන වා ආවජ්ජනාදීනි මනොද්වාරිකවීථි චිත්තානි පවත්තන්ති. තදා තං තං වත්ථුරූපං පච්චෙකං තෙසං නිස්සයවත්ථු ච හොති තෙසං ආරම්මණඤ්ච. තස්මා තං තං හදයරූපං තස්ස තස්ස චිත්තුප්පාදස්ස වත්ථාරම්මණපුරෙජාතපච්චයො හොති. අයං වත්ථාරම්මණ පුරෙජාතනිස්සයො. එවං නිස්සයපච්චයො තිවිධො හොති.
ඉධ සුත්තන්තනිස්සයොපි වත්තබ්බො. ඉමෙ මනුස්සා වා තිරච්ඡානගතා වා රුක්ඛාදයො වා මහාපථවියං පතිට්ඨිතා, මහා පථවී ච හෙට්ඨා මහාඋදකක්ඛන්ධෙ, මහාඋදකක්ඛන්ධො ච හෙට්ඨා මහාවාතක්ඛන්ධෙ, මහාවාතක්ඛන්ධො ච හෙට්ඨා අජටාකාසෙ, මනුස්සා ගෙහෙසු, භික්ඛූ විහාරෙසු, දෙවා දිබ්බවිමානෙසූතිආදිනා සබ්බං ලොකප්පවත්තිං ඤත්වා නිස්සයපච්චයො වෙදිතබ්බො. නිස්සයපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.
9. උපනිස්සයපච්චයො
තිවිධො උපනිස්සයපච්චයො, ආරම්මණූපනිස්සයො අනන්තරූපනිස්සයො පකතූපනිස්සයො. තත්ථ ආරම්මණූප නිස්සයො ආරම්මණාධිපතිපච්චයසදිසො, අනන්තරූපනිස්සයො අනන්තරපච්චයසදිසො.
කතමො පකතූපනිස්සයො. සබ්බෙපි අතීතානාගත පච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තබහිද්ධාභූතා චිත්තචෙතසිකරූපධම්මා ච නිබ්බානඤ්ච පඤ්ඤත්ති ච සබ්බෙසං පච්චුප්පන්නානං චිත්තචෙතසිකානං ධම්මානං යථාරහං පකතූපනිස්සයො.
තත්ථ අතීතො පරිනිබ්බුතො අම්හාකං බුද්ධො ච ධම්මො ච අරියසාවකසඞ්ඝො ච සම්මුතිසඞ්ඝපරම්පරා ච අම්හාකං පච්ඡිම ජනානං කුසලුප්පත්තියා පකතූපනිස්සයපච්චයො. තථා ලොකෙ අතීතා කාලඞ්කතා මාතාපිතරො ච ආචරියා ච පණ්ඩිතසමණබ්රාහ්මණා ච පාකටා නානාතිත්ථාචරියා ච මහිද්ධිකා මහානුභාවා පොරාණකරාජානො ච පච්ඡිමකානං ජනානං කුසලුප්පත්තියා වා අකුසලුප්පත්තියා වා සුඛදුක්ඛුප්පත්තියා වා පකතූපනිස්සයො. තථා හි තෙ පච්ඡිමකානං ජනානං අත්ථාය නානාසද්ධම්මපඤ්ඤත්තියො වා නානාඅසද්ධම්මපඤ්ඤත්තියො වා නානාලොකූපකරණානි වා පුරෙ පට්ඨපෙසුං. පච්ඡිමජනා ච තෙහි පට්ඨපිතෙසු දානසීලාදිධම්මෙසු වා ලොකචාරිත්ත කුලගොත්තචාරිත්ත ධම්මෙසු වා නානාදිට්ඨිවාදෙසු වා නානාකම්මායතනසිප්පායතන විජ්ජාඨානෙසු වා යථාපට්ඨපිතෙසු ගාමනිගමනගරඛෙත්තවත්ථු තළාකපොක්ඛරණිආවාටාදීසු වා ගෙහරථසකටනාවා සම්පොතසම්බන්ධාදීසු වා ජාතරූපරජතමණිමුත්තාදීසු වා දායජ්ජං පටිපජ්ජන්තා ලොකෙ වඩ්ඪන්ති.
අනාගතොපි මෙත්තෙය්යො නාම බුද්ධො ච තස්ස ධම්මො ච තස්ස සඞ්ඝො ච එතරහි බහුජ්ජනානං පාරමිපුඤ්ඤප්පවත්තියා පකතූපනිස්සයපච්චයො. තථා ඉමස්මිං භවෙ ච පච්ඡිමෙ කාලෙ පටිලභිස්සමානා ඉස්සරියට්ඨානධනධඤ්ඤසම්පත්තියො පුරිමෙ කාලෙ ඨිතානං මහාජනානං නානාභිසඞ්ඛාරුප්පත්තියා පකතූපනිස්සය පච්චයො. අනාගතභවෙ ච අනුභවිස්සමානා භවසම්පත්ති භොග සම්පත්තියො මග්ගඵලනිබ්බානසම්පත්තියො ච එතරහි පච්චුප්පන්නභවෙ ඨිතානං දානසීලාදිපුඤ්ඤකිරියුප්පත්තියා පකතූපනිස්සයපච්චයො. යථා හි ලොකෙ හෙමන්තෙ කාලෙ ධඤ්ඤප්ඵලානි ලභිස්සාමාති වස්සිකෙ කාලෙ කස්සනවප්පනකම්මානි ආරභන්ති, කම්මෙ සිද්ධෙ තං තං ධනං ලභිස්සාමාති පුබ්බභාගෙ තං තං වීරියකම්මං වා තං තං පඤ්ඤාකම්මං වා ආරභන්ති. තත්ථ ධඤ්ඤප්ඵලප්පටිලාභො ච තං තං ධනප්පටි ලාභොච තං තං කම්මාරම්භස්ස අනාගතපකතූපනිස්සයපච්චයො තං තං කම්මාරම්භො ච ධඤ්ඤප්ඵලප්පටිලාභස්ස ච තං තං ධනප්පටි ලාභස්ස ච අතීතපකතූපනිස්සයපච්චයො. එවමෙව පච්ඡිමෙ අනාගතෙ කාලෙ නානාකම්මප්ඵලානි සම්පස්සන්තා පත්ථයන්තා මහාජනා පුරිමෙ පච්චුප්පන්නෙ කාලෙ නානාපුඤ්ඤකම්මානි ආරභන්ති. තත්ථ පුඤ්ඤප්ඵලානි පුඤ්ඤකම්මානං අනාගතපකතූපනිස්සයපච්චයො. පුඤ්ඤකම්මානි පුඤ්ඤප්ඵලානං අතීතපකතූපනිස්සයපච්චයො. තස්මා අනාගතපකතූපනිස්සයොපි අතීතපකතූපනිස්සයො විය අතිමහන්තො පච්චයො හොති.
පච්චුප්පන්නා බුද්ධායො පච්චයා පච්චුප්පන්නානං මනුස්සදෙවබ්රහ්මානං පච්චුප්පන්නා මාතාපිතරො පච්චුප්පන්නානං පුත්තධීතාදීනං පච්චුප්පන්නපකතූප නිස්සයො නාම. සො සුපාකටොයෙව.
අජ්ඣත්තභූතා පකතූපනිස්සයධම්මා නාම බුද්ධාදීසු සවිඤ්ඤාණකසන්තානෙසු උප්පන්නා පච්චයධම්මා. බහිද්ධාභූතා පකතූපනිස්සයධම්මා නාම සත්තානං පතිට්ඨානභූතා පථවිපබ්බතනදී සමුද්දාදයො තෙසං තෙසං සත්තානං බහූපකාරා අරඤ්ඤවනරුක්ඛ තිණපුබ්බණ්ණාපරණ්ණාදයො චන්දසූරියගහනක්ඛත්තාදයො වස්සොදකඅග්ගිවාතසීතඋණ්හාදයො ච සබ්බෙපි තෙ සත්තානං කුසලුප්පත්තියා වා අකුසලුප්පත්තියා වා සුඛුප්පත්තියා වා දුක්ඛුප්පත්තියා වා බලවපච්චයා හොන්ති.
ඉමෙ ජනා දිට්ඨෙව ධම්මෙ පරිනිබ්බායිස්සාමාති බොධිපක්ඛිය ධම්මෙ වා භාවෙන්ති, අනාගතෙ බුද්ධකාලෙ පරිනිබ්බායිස්සාමාති පාරමීධම්මෙ වා පරිපූරෙන්ති. තත්ථ නිබ්බානං තෙසං ධම්මානං උප්පත්තියා බලවපච්චයො හොති.
ලොකෙ නානාවොහාරභූතා නාමපඤ්ඤත්තියො ච බුද්ධ සාසනෙ තිපිටකපරියත්තිධම්මභූතා නාමපඤ්ඤත්තියො ච තෙසං තෙසං අත්ථානං ජානනත්ථාය බලවපච්චයො.
තත්ථ සඞ්ඛතධම්මා නාම පච්චයෙ සති උප්පජ්ජන්ති, අසති නුප්පජ්ජන්ති. උප්පජ්ජිත්වාපි පච්චයෙ සති තිට්ඨන්ති, අසති න තිට්ඨන්ති. තස්මා තෙසං උප්පත්තියා වා ඨිති%E